"Free Markets", όπως λέμε "Free Willy"?

Discalimer : Η παρούσα ανάρτηση δεν είναι μάθημα οικονομικών. Πρώτον διότι δεν είμαι οικονομολόγος και δεύτερον διότι δεν μου αρέσει να κάνω μαθήματα σε άλλους. Η παρούσα ανάρτηση δεν είναι αντικειμενική. Πρώτον διότι ο,τιδήποτε παράγεται από έναν άνθρωπο είναι υποκειμενικό και δεύτερον διότι σκοπός της παρούσας αναρτήσεως είναι διατυπώσω τις σκέψεις μου. Κατόπιν αυτών και εντός αυτού του πλαισίου, είναι ευπρόσδεκτες παρητηρήσεις, διορθώσεις, υποδείξεις.

Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, ακούω για την ελευθερία. Και δικαίως θα πει κανείς. Το ύψιστο αγαθό του ανθρώπου είναι η ελευθερία. Εσχάτως όμως ακούω και για τις ελευθερίες άλλων, όπως των αγορών, του εμπορίου, του χρήματος κλπ.  Ομολογώ ότι παγιδευμένη στα στερεότυπα(;), πάντα πίστευα ότι η ελευθερία προσιδιάζει σε έμβια όντα.

Ακριβώς αυτή κατά την άποψη μου αντίφαση στην έκφραση "ελευθερία των αγορών" με οδήγησε να θέλω να μάθω περισσότερα σχετικά με αυτή την καινοφανή ελευθερία και τον φορέα της. Έτσι έμαθα ότι σύμφωνα με τη Σχολή του Σικάγο και με προεξάρχοντα υποστηρικτή τον Milton Friedman,  υποστηρίζεται ότι αν οι αγορές αφεθούν ελεύθερες, χωρίς παρεμβατισμούς από το κράτος (κεντρική εξουσία) θα αυτορρυθμιστούν και θα βρουν το σημείο ισορροπίας τους, στο οποίο η προσφορά θα είναι ακριβώς όση η ζήτηση, η τιμή θα ανταποκρίνεται στη ζήτηση κ.ο.κ. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι αγορές είναι το εμπόριο εν γένει σε όλες τις μορφές και εκφάνσεις του και παρεμβατισμός είναι  αφ' ενός η συμμετοχή του κράτους στο εμπόριο (με τις κρατικές επιχειρήσεις) και οι ενέργειες του κράτους που κατατείνουν στη ρύθμιση καταστάσεων ή/και σχέσεων που συνδέονται με το εμπόριο (π.χ. δασμοί, κατώτατοι μισθοί κλπ), Η εξάλειψη του κρατικού παρεμβατισμού συνίσταται στο τρίπτυχο, ιδιωτικοποίηση όλων των κρατικών δομών που συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στο εμπόριο, κατάργηση κάθε προστατευτικής διάταξης και είσοδο ιδιωτικών επιχειρήσεων σε κάθε τομέα δραστηριότητας, ακόμη και των παραδοσιακά κρατικών, όπως π.χ. η αστυνομία ή ο στρατός. 

Η παραπάνω σύλληψη φαίνεται απλή και για το λόγο αυτό, προβάλλει ως πειστική, αρκεί να μην μπεις στη διαδικασία να σκεφτείς την πολυπλοκότητα του συστήματος στο οποίο προτείνεται να εφαρμοστεί. Τότε αίφνης θα ανακαλύψεις ότι η πολυπόθητη ισορροπία δεν μπορεί να επέλθει, διότι είναι πρακτικά αδύνατον π.χ. η προσφορά εργασίας να ρυθμιστεί κατά τρόπο που να αντιστοιχεί στη ζήτηση, τουλάχιστον όχι όσο για παράδειγμα το μέγεθος του πληθυσμού διαφοροποιείται κατά το τρόπο ανεξέλεγκτο. Με απλά λόγια, αν υποθέσουμε ότι η ζήτηση στην αγορά εργασίας είναι σταθερή (που φυσικά μόνο στις ασκήσεις επί χάρτου μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, διότι είναι δυναμικό μέγεθος, που άλλοτε θα αυξάνει και άλλοτε θα μειώνεται) μια αυξητική τάση στο μέγεθος του πληθυσμού, συνεπάγεται - μετά από κάποια χρόνια - μεγαλύτερη προσφορά στην αγορά εργασίας, η οποία θα μείνει ανικανοποίητη. Προφανώς λοιπόν, οποιαδήποτε δυσλειτουργία στην αυτορρύθμιση επιμέρους συστημάτων, εν τέλει επηρεάζει το σύνολο, καθιστώντας το ευάλωτο και ασταθές, άρα και αναποτελεσματικό.

Είναι μάλλον περιττό δε να αναφερθεί ότι η είσοδος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε τομείς όπως η θεσμοθετημένη βία, εγκυμονεί κινδύνους για το σεβασμό αυτών των ίδιων των προϋποθέσεων που θεσμοθέτησαν τη βία. Η ιδιωτική αστυνομία π.χ. στα περιστατικά κατάχρησης εξουσίας, από ποιον θα ελέγχεται; Από την επιχείρηση που τη λειτουργεί; Και τι συνέπειες θα υφίσταται η τελευταία σε αυτές τις περιπτώσεις; Την ανάκληση της άδειας της λειτουργίας της (που σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία δεν θα πρέπει να προβλέπεται, διότι και η άδεια λειτουργίας είναι παρεμβατισμός); 

Παρά τους ενδοιασμούς όμως και τις αντιρρήσεις που κατά καιρούς προβάλλονται, η θεωρία αυτή, τα τελευταία χρόνια, κερδίζει έδαφος και υποστηρικτές. Παρατηρείται δε, μια σταθερή στροφή προς αυτήν, με αποτέλεσμα σήμερα να παρίσταται ως κυρίαρχη πολιτική επιλογή πολλών οικονομιών (βλ. εδώ για παράδειγμα).

Μη ούσα οικονομολόγος, είμαι υποχρεωμένη να σκεφτώ με απλούς τρόπους, προκειμένου να καταλήξω σε κάποια συμπεράσματα. Λαμβάνω λοιπόν τα εξής δεδομένα :

1. Όλοι ανεξαιρέτως - ακόμη και οι υποστηρικτές της παραπάνω θεωρίας - συμφωνούν ότι η ρύθμιση των αγορών είναι αναγκαία. Η διαφοροποίηση έγκειται στη μεθοδολογία. 

2.  Πρωτίστως οι υποστηρικτές της παραπάνω θεωρίας παραδέχονται ότι το σύστημα - στο σύνολο του - είναι ευαίσθητο (και για το λόγο αυτό, υποστηρίζουν ότι η επιτυχία της θεωρίας έγκειται στην παντελή έλλειψη παρεμβατισμού, διότι και το παραμικρό ίχνος μπορεί να αποσταθεροποιεί το σύνολο) και άρα η ρύθμιση πρέπει να είναι συνεχής και στιβαρή.

3. Προκειμένου αντίρροπες δυνάμεις  να αλληλοεξουδετερώνονται και να ισορροπούν, πρέπει να είναι ίσες / ισοδύναμες και συνεπώς όπου υπάρχει ανισότητα, είτε δεν επέρχεται ισορροπία, είτε οι δυνάμεις πρέπει να καθίστανται ισοδύναμες. 

Σύμφωνα λοιπόν με τα παραπάνω, αναρωτιέμαι γιατί θεωρείται ως καταστροφική  η κρατική ρύθμιση των κατώτατων μισθών για παράδειγμα, όταν ως μέτρο μπορεί να ρυθμίσει το επιμέρους σύστημα της αγοράς εργασίας, το οποίο επηρεάζει καθοριστικά το όλο, προς το σκοπό εξισορρόπησης των αντίρροπων δυνάμεων, οι οποίες μπορεί να μην είναι - και τις περισσότερες φορές δεν είναι - ίσες. Με την ίδια λογική, δεν αντιλαμβάνομαι γιατί η εκ του κράτους προερχόμενη ρύθμιση απορρίπτεται εκ προοιμίου ως κακή, αφού αφ΄ενός είναι προφανές ότι πρέπει να υπάρχει ρύθμιση - ο "μηχανισμός" ερίζεται - και αφ' ετέρου είναι σφόδρα πιθανό - αν όχι βέβαιο - ότι το μέγθος των αντίρροπων δυνάμεων δεν θα είναι ποτέ ακριβώς ίσο, ώστε να αλληλοεξουδετερωθούν και να εξισορροπήσουν.

Προσωπική εκτίμηση είναι ότι η όλη επιχειρηματολογία υπέρ της θεωρίας είναι υποβολιμιαία. Το αληθινά ζητούμενο κατά τη γνώμη μου δεν είναι ούτε η ρύθμιση της αγοράς, ούτε η ισορροπία της. Αντιθέτως, θεωρώ ότι είναι η απροσχημάτιστη επιβολή του νόμου του ισχυροτέρου, προς όφελος των νικητών αυτής της διελκυστίνδας.