"Δεν έχουν όλοι όσοι νομίζουν πως κάτι βλέπουν, τα μάτια ανοιχτά.
Ούτε όλοι όσοι κοιτάζουν γύρω καταλαβαίνουν τι συμβαίνει ολόγυρα και με αυτούς τους ίδιους.
Κάποιοι αρχίζουν τότε μόνο να βλέπουν, όταν δεν υπάρχει πια τίποτα να δουν.
Μόνο αφού έχουν γκρεμίσει ό,τι είχαν και δεν είχαν, αρχίζουν να ενεργούν με περίσκεψη.
Το να αντιληφθεί κανείας πολύ αργά τι κρύβεται πίσω από τα πράγματα δεν ωφελεί, πολύ περισσότερο καταθλίβει.
Gracian
Αυτή την επισήμανση ενός ιδιαίτερα συχνού λάθους που μπορεί να κάνει κανείς χρησιμοποιώντας το μυαλό του δεν την οφείλουμε στη σύγχρονη έρευνα του εγκεφάλου. Χρονολογείται ήδη από το 17ο αιώντα και περιλαμβάνεται στο Oraculo manual, ένα κείμενο που συνέταξε ο Ισπανός ισουίτης ιερέας Baltasar Gracian (1601-1658), αποτελώντας ένα είδος καθρέπτη χειρός, για να αναγνωρίσει κανείς τον εαυτό του. Εκτός από τη στενότητα της αντίληψης και την τύφλωση, ο Gracian περιγράφει εδώ και μια σειρά άλλων λαθών που αποτελούν, μηδενός εξαιρουμένου, ανασταλτικούς παράγοντες, καθώς δεν αφήνουν να αξιοποιηθούν πλήρως οι πολλαπλές δυνατότητες χρήσεις ενός ανθρώπινου μυαλού : αυταρέσκεια, αλαζονεία, αδράνεια και επιπολαιότητα, μονομέρεια και στενοκεφαλιά, αδιαφορία για τους άλλους και κατ' επανάληψη απερισκεψία.
Κοιτάζοντας σήμερα γύρω μας, βλέπουμε πως οι επισημάνσεις αυτές προφανώς ελάχιστα καρποφόρησαν, όπως ακριβώς και όλοι οι άλλοι συμβουλευτικοί οδηγοί που μας παρουσιάζουν, με εικόνες λιγότερο ή περισσότερο πνευματώδεις, γεμάτες υπονοούμενα, ίσως μάλιστα και με κυνισμό, τη στενότητα της ανθρώπινης αντίληψης και σκέψης. Και εμείς τις κοιτάζουμε, διασκεδάζουμε με τον κοντόφθαλμο κι απροβλημάτιστο τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το μυαλό τους και γελάμε, πολύ ικανοποιημένοι, με τη στενομυαλιά και τη βλακεία των άλλων. Όταν όμως έρχεται η στιγμή να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας και το μέγεθος της δικής μας στενομυαλιάς σε αυτές τις εικόνες, τότε τελειώνουν μονομιάς τα αστεία. Και όσο πιο λείος είναι ένας τέτοιος καθρέπτης αυτεπίγνωσης, όσο πιο καθαρά κι αδιαμφισβήτητα μας δείχνει τα λάθη που κάνουμε στη χρήση του μυαλού μας, τόσιο πιο γρήγορα χάνουμε τη διάθεση να κοιταζόμαστε σε αυτόν.
[...]
Κάθε άνθρωπος μπορεί να κάνει λάθη. Πρέπει μάλιστα να κάνει πότε πότε λάθη. Μόνο κάνοντας κάτι λάθος μπορεί κανείς να καταλάβει πως θα γινόταν σωστά. Αν υπήρχε κάποιος που δεν έκανε λάθη στη χρήση του μυαλού του, δεν θα ήταν πια σε θέση να αλλάξει. Θα έμοιαζε με ένα αυτόματο μηχάνημα, τέλεια προγραμματισμένο για τη διεκπεραίωση ορισμένων εργασιών, εντελώς ανίκανο όμως να εξελιχθεί. Αλλά και όποιος κατορθώνει να καταπνίγει εν τη γενέσει του τον κλονισμό που του προκαλούν τα λάθη του, καθώς και κάθε αμφιβολία για την ορθότητα του τρόπου με τον οποίο σκεφτόταν και ενεργούσε μέχρι τώρα, στερεί από τον εαυτό του τη δυνατότητα να μάθει μέσα από τα σφάλματα του. Ούτε αυτός είναι πια σε θέση να διορθώσει αυτά τα λάθη, να αλλάξει και να εξελιχθεί. Κι αυτός θυμίζει όλο και περισσότερο ένα αυτόματο μηχάνημα, που ούτε ζωή κρύβει μέσα του, ούτε αισθήματα. Έχει χάσει έτσι ακριβώς ό,τι χαρακτηρίζει ένα ανθρώπινο μυαλό : την ικανότητα να εγκαταλείπει περπατημένους δρόμους και να απαλείφει προγράμματα που κάποια στιγμή δημιουργήθηκαν μέσα του."
Το παραπάνω κείμενο είναι αποσπάσματα από το βιβλίο του Gerald Huther "Οδηγίες χρήσης ενός ανθρώπινου μυαλού" (οι τονισμοί δικοί μου).
(Αφιερώνεται εξαιρετικά σε όσους πιστεύουν ότι έχουν δίκιο.)
Πολύ ωραία ανάρτηση... Το λάθος είναι σημαντικό για να βελτιωνόμαστε, είναι δομικό στοιχείο της εξέλιξης του είδους και του ατόμου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕσκαρίνα, αν και μου άρεσε πολύ η όλη φιλοσοφία της ανάρτησης, θα διαφωνήσω με κάτι θεμελιώδες: το να πιστεύει κάποιος ότι έχει δίκιο δεν είναι κακό. Θα ήταν μάλλον χαζό να εξέφραζε μιαν άποψη που θα πίστευε ότι τον κάνει να έχει άδικο. Η χοντρομαλακία -διά να χρησιμοποιήσω μια έκφραση της δημοτικής- είναι να νομίζει ο άλλος ότι όλοι οι άλλοι έχουν άδικο τουτέστιν το δικό του δίκαιο είναι το μοναδικό. Το τραγικότερο δε είναι ότι οι περισσότεροι που πέφτουν σε αυτή τη λούμπα τάχα μου υπερασπίζονται την ελευθερία έκφρασης, πολεμάνε τους σκοταδιστές, τις θρησκείες κλπ, κλπ. Και το ακόμη κωμικότερο είναι ότι ένα από τα βασικότερα επιχειρήματά τους είναι ότι το γελοίο με τις θρησκείες είναι το ότι διεκδικούν μία και μοναδική αλήθεια. Δηλαδή είνια πραγματικά γελοίο. Οπότε μάλλον το πρόβλημα είναι στην ευρύτερη νοοτροπία. Όσον αφορά τα λάθη, συμφωνώ και επαυξάνω προσυπογράφοντας με χέρια και πόδια.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔείμε, θα πρέπει όμως να μπορεί το υποκείμενο να αναγνωρίζει το λάθος και κυρίως να αμφισβητεί το ίδιο τον εαυτό του. Και μάλλον εκεί έγκειται το πρόβλημα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΆδη, πριν αποφανθεί κάποιος για το δίκαιο και το άδικο, έχει εντάξει το συλλογισμό του σε έναν πλαίσιο αναφοράς και έχει οριοθετήσει την οπτική γωνία του και τους στόχους του. Οποιαδήποτε αλλαγή σε κάποια από τις παραπάνω παραμέτρους, συνεπάγεται αναπόδραστα, αλλοίωση του συμπεράσματος. Όταν λοιπόν κάποιος θεωρεί ότι έχει δίκιο, λογικά προϋποτίθεται ότι έχει ήδη απορρίψει τις άλλες απόψεις ως λάθος, σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και σε σχέση με συγκεκριμένο στόχο. Αυτό που εγώ καταλαβαίνω είναι ότι αλλάζοντας τις παραμέτρους μπορείς να δεις και άλλες πτυχές του ίδιου θέματος, οι οποίες μπορεί να μην είναι σύμφωνες με το υποκειμενικό πλαίσιο αναφοράς, αλλά δεν είναι απαραίτητα λανθασμένες. Εν ολίγοις καταλήγουμε στο "η πραγματικότητα είναι έτσι όπως την αντιλαμβάνεται καθένας". Και τελικά το σημαντικό είναι να μπορείς να αντιληφθείς την πραγματικότητα με περισσότερους τρόπους.
Βέβαια πρέπει να σημειώσω ότι το εν λόγω βιβλίο, από το οποίο προέρχονται τα αποσπάσματα, ουδόλως φιλοσοφικό είναι. Είναι γραμμένο από νευροβιολόγο (σε καταληπτή για τους μη ειδικούς γλώσσα) και αναλύει το πως μπορείς να αξιοποιήσεις τις δυνατότητες του εγκεφάλου σου, με τη συνεχή δημιουργία νέων συνάψεων. Και προκειμένου να μπορείς να το κάνεις αυτό θα πρέπει να είσαι διαρκώς σε εγρήγορση και να αμφισβητείς και τα δικά σου δεδομένα (μεταξύ άλλων). Μια παρομοίωση που ήρθε στο μυαλό μου όταν το διάβαζα ήταν ότι οι συνάψεις είναι κάπως σαν δρόμοι στους οποίους βαδίζει το μυαλό μας και κανένας τέτοιος "δρόμος" δεν θα πρέπει να είναι μονόδρομος, ούτε και ο μοναδικός προς μια κατεύθυνση.