Η μη κυρωθείσα ΠΝΠ, η ΚΥΑ και η ΕΡΤ

Με τη χθεσινή εισβολή στην ΕΡΤ, επανήλθαν στο προσκήνιο πολλά θέματα. Ιδιαίτερα όμως μας απασχόλησε η νομική βάση επί της οποίας πραγματοποιήθηκε η εκκένωση του κτιρίου. Πιο συγκεκριμένα, δεδομένης της άπρακτης παρέλευσης της προθεσμίας κύρωσης της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (εφεξής ΠΝΠ) που αφορούσε την ΕΡΤ, αναρωτηθήκαμε όλοι, με ποιά βάση και από ποιον τελικά διατάχθηκε η εκκένωση του κτιρίου.

Σε πρώτη φάση, καλό θα ήταν να ξεκαθαρίσουμε τι πραγματικά έγινε χθες. Ομολογώ ότι ακόμη και εγώ υπέθεσα ότι η εκκένωση διατάχθηκε με εισαγγελική παραγγελία, που είτε είχε ήδη εκδοθεί προ καιρού, είτε εκδόθηκε π.χ. την προηγούμενη ημέρα. Από τα στοιχεία που ήρθαν στο φως, στην πορεία της χθεσινής ημέρας, προκύπτει ότι υπήρχε μεν παρουσία εισαγγελέα, αλλά η διαταγή εκκένωσης δεν προήλθε από την εισαγγελική αρχή, αλλά από τη Γενική Διεύθυνση της Αστυνομίας, η οποία είχε ζητήσει την παρουσία του εισαγγελέα. Πρώτο συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η εκκένωση του κτιρίου δεν έγινε επί τη βάσει οποιασδήποτε δικαστικής παραγγελίας ή πράξης της διοικήσεως. 

Στο θέμα της ΠΝΠ που αφορούσε την ΕΡΤ και δεν κυρώθηκε (παρήλθε άπρακτη η σχετική  προθεσμία), καλό θα ήταν επίσης να θυμίσουμε κάποια πράγματα που και εγώ είχα ξεχάσει και οδηγήθηκα σε κάποια φάση σε λάθος συμπεράσματα.

Όπως είχα γράψει και σε παλαιότερο ποστ, η από 11.06.2013 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, τροποποίησε τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 14Β του Ν. 3429/2005, ο οποίος ρύθμιζε θέματα δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών, διευρύνοντας τον κατάλογο των θεμάτων που μπορούσαν να ρυθμιστούν με την υπουργική απόφαση. Κατόπιν αυτής της "επιπλέον" νομοθετικής εξουσιοδότησης που παρασχέθηκε στους συναρμόδιους υπουργούς, εκδόθηκε η κοινή υπουργική απόφαση υπ’ αριθμ. OIK.02/11.6.2013 (εφεξής ΚΥΑ) που καταργεί την ΕΡΤ και ρυθμίζει – με βάση τη διευρυμένη εξουσιοδότηση που της παρασχέθηκε - τη τύχη της περιουσίας του νομικού προσώπου, τις εργασιακές σχέσεις όσων συνδέονταν με τέτοιες και άλλα θέματα.

Στις 18.10.2013, παρήλθε η προθεσμία κύρωσης της ΠΝΠ και ως εκ της διατάξεως του άρθρου 44 § 1 εδάφιο τελευταίο του Συντάγματος, έπαψε εφεξής να ισχύει. Η παύση ισχύος της ΠΝΠ ξεκινά από αυτή την ημερομηνία και για το μέλλον (ex nunc, που λέμε και στο "χωριό" μου) και συνεπώς από την ημερομηνία αυτή και μετέπειτα δεν παράγει έννομες συνέπειες. Όσες πράξεις έγιναν κατά την περίοδο ισχύος της είναι ισχυρές και δεν ανατρέπονται από το γεγονός ότι δεν κυρώθηκε τελικά, αλλά δεν μπορεί στο μέλλον να αποτελέσει έρεισμα για την έκδοση άλλων πράξεων. 

Τι σημαίνει όμως αυτό για την περίπτωση της ΕΡΤ; Όπως είπαμε ήδη, με την ΠΝΠ ουσιαστικά διευρύνθηκε η νομοθετική εξουσιοδότηση προς τους συναρμόδιους υπουργούς να ρυθμίσουν περισσότερα θέματα με την απόφαση τους, από όσα τους έδινε το άρθρο 14Β του Ν. 3429/2005, πριν από τη τροποποίηση του με την ΠΝΠ. Η ΚΥΑ εκδόθηκε εντός της προθεσμίας κύρωσης ΠΝΠ, γεγονός που συνεπάγεται ότι κατά το χρόνο έκδοσης της ΚΥΑ, η ΠΝΠ λειτουργούσε πλήρως και οι συναρμόδιοι υπουργοί είχαν το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουν τη νομοθετική εξουσιοδότηση που τους παρείχε, το οποίο και έπραξαν. 

Μετά την άρπακτη πάροδο της προθεσμίας κύρωσης της ΠΝΠ, καμία επόμενη υπουργική απόφαση δεν μπορεί να στηριχθεί στην τροποποίηση που επέφερε η ΠΝΠ στο άρθρο 14Β του Ν. 3429/2005 και να κάνει χρήση της διευρυμένης εξουσιοδότησης, διότι η ΠΝΠ έχει πάψει να ισχύει. 

Πρακτικά, λοιπόν, η μη κύρωση της ΠΝΠ δεν ανατρέπει το κλείσιμο της ΕΡΤ, το οποίο αποφασίστηκε με την ΚΥΑ (και όχι με την ΠΝΠ). Δεν επιφέρει όμως και την ανατροπή της ως άνω ΚΥΑ, στο μέτρο που κατά το χρόνο έκδοσης της, ίσχυε η νομοθετική εξουσιοδότηση που της παρείχε η ΠΝΠ.

[Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να αναφέρω ότι χθες το Μ. Βορίδης στη Βουλή ανέφερε ότι "...για μια ΠΝΠ, είτε κυρωθεί, είτε όχι, δεν χάνονται οι έννομες συνέπειες της". Αυτό, ειδικά προερχόμενο από νομικό, είναι απαράδεκτο, στο μέτρο που ως έννομες συνέπειες νοούνται σε αυτή την περίπτωση, η τροποποίηση του άρθρο 14Β του Ν. 3429/1983 και αυτές χάνονται μετά την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας κύρωσης της ΠΝΠ. Πιθανότατα αυτό που ήθελε να πει είναι ότι δεν ανατρέπονται τα αποτελέσματα, ήτοι οι νομικές και πραγματικές καταστάσεις που δημιουργήθηκαν ενόσω διανύαμε την προθεσμία κύρωσης της ΠΝΠ. Υποθέτω φυσικά ότι αυτό ήθελε να πει, διότι αυτό θα ήταν το ορθό νομικά να πει. Βέβαια, επειδή δεν μπορώ να φανταστώ πώς μπορεί νομικός και πεπειραμένος δικηγόρος να μην μπορεί να εκφραστεί σωστά στη γλώσσα της δουλειάς του, υποθέτω ότι ο κος Βορίδης, επέλεξε αυτή την έκφραση, παρότι ορολογικά λανθασμένη, ώστε να γίνει κατανοητό σε  όλους, ακόμη και στους μη νομικούς, και ίσως ιδίως σε αυτούς, το γεγονός ότι κατά τη γνώμη του - και κατά τη γνώμη της κυβέρνησης - δεν ήταν σημαντικό να κυρωθεί η ΠΝΠ, διότι είχαν πάρει αυτό που ήθελαν. Εν ολίγοις, ήθελε μάλλον να καταλάβουμε ότι, είτε τους ήταν εξ αρχής αδιάφορη, είτε έγινε στη συνέχεια αδιάφορη, η δυνατότητα να κυρώσουν την ΠΝΠ, στο μέτρο που είχαν υπάρξει αντιδράσεις από ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜΑΡ για το θέμα της ΕΡΤ (η τελευταία ισχυρίστηκε ότι για το λόγο αυτό αποχωρεί από το συγκυβέρνηση), διότι στο μεταξύ είχαν κάνει χρήση των ωφελειών της, εκδίδοντας την ΚΥΑ για το κλείσιμο της ΕΡΤ (και ρυθμίζοντας όλα τα θέματα που ήθελαν με τη χρήση της διευρευμένης εξουσιοδότησης που τους παρείχε η ΠΝΠ), εντός προθεσμίας κύρωσης της ΠΝΠ, οπότε ακόμη και μετά τη μη κύρωση της, τίποτα από αυτά δεν μπορεί να ανατραπεί. Απορώ για ποιό λόγο στο τέλος της φράσης του δεν είπε και "Σας τη φέραμε!"]

Για το τέλος, άφησα ένα ερώτημα που είδα, σχετικά με κατά πόσο οι προϋποθέσεις για την έκδοση της ΠΝΠ θα ελεγχθούν, έστω και παρεμπιπτόντως, π.χ. σε μια δίκη που αφορά το κύρος της ΚΥΑ. Επ' αυτού, από μια πρόχειρη έρευνα στη βάση νομικών δεδομένων του ΔΣΑ, βρήκα μια απόφαση του Ε' Τμήματος του Αρείου Πάγου (367/1997) και μια απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (3636/1989), οι οποίες, και οι δύο, συμφωνούν, ότι δεν υπόκεται σε δικαστικό έλεγχο η συνδρομή των προϋποθέσεων έκδοσης της ΠΝΠ (έκτακτες περιστάσεις και εξαιρετικά επείγουσα και απρόβλεπτη ανάγκη). Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι στην απόφαση του ΣτΕ υπάρχει αντίθετη μειοψηφία, σύμφωνα με την οποία "...κατά την έννοια της πιό πάνω διατάξεως του άρθρου 44 παρ. 1 του Συντάγματος σε περίπτωση κατά την οποίαν δεν υποβληθεί στη Βουλή προς κύρωση πράξη νομοθετικού περιεχομένου ή δεν κυρωθεί απ' αυτήν, ναι μεν η Πράξη Νομοθετικού Πειεχομένου παύει να ισχύει εφ' εξής, το κύρος της όμως για το διάστημα που έχει εν τω μεταξύ διαρρεύσει εξαρτάται από το εάν συνέτρεχε κατά τον χρόνον εκδόσεώς της η προϋπόθεση των εκτάκτων περιστάσεων "εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης". Ο έλεγχος δε της συνδρομής της προϋποθέσεως αυτής, την οποία αξιώνει το Σύνταγμα για να επιστρέψει την χωρίς συμμετοχή της Βουλής εξαιρετική άσκηση νομοθετικής εξουσίας, επιφυλάσσεται στην περίπτωση αυτή στον δικαστή, κατά την αληθή έννοιαν του άρθρου 44 παρ. 1 του Συντάγματος, ερμηνευομένου σε συνδυασμό με τα άρθρα 87 παρ. 3 και 93 παρ. 4 αυτού. Υπό την αντίθετη ερμηνεία παρέχεται στην εκτελεστική εξουσία η δυνατότητα να θεσπίζει κανόνες δικαίου με οποιοδήποτε περιεχόμενο χωρίς καμμία απολύτως, ούτε καν εκ των υστέρων, σύμπραξη της Βουλής. Τέτοια όμως δυνατότητα δεν θέλησε να παραχωρήσει στην εκτελεστική εξουσία ο συνταγματικός νομοθέτης, όπως προκύπτει και από τις προπαρασκευαστικές εργασίες του Συντάγματος, κατά την διάρκεια των οποίων τονίσθηκε ότι υπό το νέο άρθρο 44 παρ. 1 του Συντάγματος τα δικαστήρια δεν θα έχουν εξουσία να ελέγξουν την συνδρομή τις πιό πάνω προϋποθέσεως, διότι τούτο είναι έργο της Βουλής, εξ ου συνάγεται, κατά την πιό πάνω γνώμη της μειοψηφίας, ότι εάν η πράξη νομοθετικού περιεχομένου δεν υποβληθεί προς έγκριση στη Βουλή ή δεν εγκριθεί από αυτήν, τον έλεγχο αυτόν θα τον ασκήσει ελλείψει άλλου οργάνου ο δικαστής (βλ. πρακτικά Συζητήσεως επί του σχεδίου Συντάγματος της Α' Υποεπιτροπής της Βουλής σελ. 174-175)...". 

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η νομολογία αποφαίνεται ότι οι ΠΝΠ δεν ελέγχονται ως προς τη συνδρομή των προϋποθέσεων έκδοσης τους, αλλά υπάρχει και μια γνώμη που αναφέρει ότι σε περίπτωση μη κύρωσης τους (είτε λόγω καταψήφισης του νόμου που τις κυρώνει, είτε λόγω άπρακτης παρέλευσης της σχετικής προθεσμίας) τότε, ελλείψει άλλου αρμοδίου οργάνου, οι προϋποθέσεις έκδοσης ΠΝΠ υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο. Παρότι λοιπόν το ΣτΕ την τελευταία τριετία συντάσσεται πλήρως με όποιον ισχυρισμό προβάλλει το ελληνικό δημόσιο για να στηρίξει παράλογες και αντισυνταγματικές διατάξεις, που έχουν ως επί το πλείστον να κάνουν με εισπρακτικά μέτρα, διατηρούμε μια απειροελάχιστη ελπίδα ότι αυτή τη φορά θα δει το θέμα πιο νομικά και λιγότερο οικονομικά.

Σημείωση #3

Σε έναν κόσμο που έχει πειστεί και διδάσκει με θρησκευτική προσήλωση τα "παιδιά" του ότι είναι σημαντικό να είσαι σημαντικός, είναι πολύ δύσκολο να καταπιείς το γεγονός ότι δεν είσαι τελικά σημαντικός, ούτε καν ξεχωριστός. 

Μπορεί να είσαι το πιο πετυχημένο σπερματοζωάριο. Μπορεί να είσαι μια απολύτως μοναδική μείξη του γενετικού υλικού του γονιών σου, η οποία όμως είναι εν τέλει τυχαία. Μοναδική, αλλά τυχαία.

Και κάπως έτσι όλοι φτιάχνουμε το δικό μας παραμύθι, που θα μας κάνει ξεχωριστούς, σημαντικούς. Ο,τιδήποτε μπορεί να σε βοηθήσει να ξεχωρίσεις. Και να απαλύνει τον πόνο της ασημαντότητας. Και να κρύψει το γεγονός ότι τελικά η ζωή, με όλο τον πόνο και τη χαρά που περικλείει, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Κανένα σκοπό, πέρα από την ίδια τη ζωή. 

Το παραμύθι σου, το δημιούργημα σου, που με τόσο κόπο κατασκεύασες και έπεισες τον εαυτό σου ότι είναι αληθινό. Για να αρνηθείς την πατρότητα του, αμέσως μόλις το ολοκληρώσεις. Διότι κανένα παραμύθι δεν μπορεί να πετύχει το σκοπό του, όσο γνωρίζεις ότι εσύ είσαι ο δημιουργός του. Δεν θα προλάβεις να το καμαρώσεις, διότι αμέσως μετά θα πρέπει να πείσεις τον εαυτό σου ότι δεν το έφτιαξες εσύ, ότι ήταν πάντα εκεί και σε μια στιγμή επιφοίτησης σου φανερώθηκε η αλήθεια. Το νόημα και ο σκοπός, το βάλσαμο στις πληγές σου. Για να πορευτείς μέχρι τη στιγμή που τίποτα από όλα αυτά δεν θα έχει σημασία πια. 

Και ενώ όλοι φτιάχνουμε το δικό μας παραμύθι, άλλοτε πιο απλό, άλλοτε πιο εξεζητημένο, είναι αστείο πως τείνουμε να λοιδωρούμε τους άλλους για τον ίδιο λόγο. Και κριτικάρουμε τα δικά τους παραμύθια, επειδή είναι παραμύθια.

Γελοία ανθρωπάκια που είμαστε. Γελοία, αλαζονικά ανθρωπάκια.

Γιατί χαίρεται και πανηγυρίζει ο κόσμος;

Τα ούγκανα δεν κατάφεραν να αντιληφθούν ότι η ευνοϊκή μεταχείριση που έχαιραν ήταν το αντάλλαγμα για να κρατούν τον κόσμο αποκτηνωμένο και ήσυχο και όχι για να του δίνουν αφορμές να ξεσηκωθεί. Πίστεψαν ότι θα μπορούσαν να κάνουν ό,τι γουστάρουν και να την σκαπουλάρουν πάντα. Τώρα λοιπόν θα ανακαλύψουν ότι η συμφωνία ήταν άλλη και την επόμενη θα έρθουν διαβασμένα.

Εμείς από την άλλη πλευρά, δεν καταφέρνουμε να αντιληφθούμε ότι θεατρικές παραστάσεις που η εκτελεστική εξουσία βαράει το ντέφι και η δικαστική χορεύει, δεν προοιωνίζουν τίποτα καλό. Ειδικά όταν το Δίκτυο 21 έχει καβαλήσει την εκτελεστική εξουσία και φαντασιώνεται ότι είναι ο Αη Γιώργης που θα σκοτώσει το δράκο. 

Επίσης, δεν αντιλαμβανόμαστε πόσο γελοίο δείχνει και κατ' επέκταση πόσο γελοίοι δείχνουμε εμείς οι ίδιοι όταν πιστεύουμε ότι εντός μιας εβδομάδας ανακαλύφθηκαν, συλλέχθηκαν και αξιολογήθηκαν νομικά όλα τα "καμώματα" των χρυσαύγουλων και βγήκε το πόρισμα ότι πρόκειται περί εγκληματικής οργάνωσης. Ειδικά όταν πολλά από τα "καμώματα" κυκλοφουρούσαν στο youtube μήνες τώρα.

Κι αν τα χρυσαύγουλα είναι εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου, που είναι και το ξέρουμε από τότε που ήρθαν στην επιφάνεια και νωρίτερα, θα πρέπει να πάνε φυλακή, γιατί λογοδότησαν στη δικαιοσύνη για τις πράξεις τους και όχι γιατί αποφασίστηκε ότι έτσι στήνεται μια ωραία επικοινωνιακή φιέστα. Και για όσους σκεφτόμαστε "δεν πειράζει, τουλάχιστον έτσι θα πάνε φυλακή" μας περιμένουν δυσάρεστες εκπλήξεις. Σήμερα είναι οι εγκληματίες της ΧΑ, αύριο είναι άλλοι, και όχι απαραίτητα εγκληματίες. Άλλωστε, η εκτελεστική εξουσία θα αποφασίσει ποιος είναι κάθε φορά ο κακός. Όπως και όσοι νομίζουμε ότι, επειδή μερικοί κρεμανταλάδες θα περάσουν μια δυό μέρες στα κρατητήρια, σημαίνει ότι στο τέλος θα τιμωρηθούν κιόλας, ας γυρίσουμε πλευρό. Ο Μιχαλολιάκος δεν είναι η πρώτη φορά που έχει βρεθεί με κακουργήματα στην πλάτη του. Την προηγούμενη, είχε βάλει μια βόμβα σε κινηματογράφο και στο τέλος τη γλίτωσε με κάτι πλημμελήματα, και έτσι τον χαιρόμαστε και εμείς σήμερα. Κι αν νομίζουμε ότι ο φασισμός νικιέται επειδή κάτι γελοία υποκείμενα που δεν μπορούν να αρθρώσουν καταληπτή πρόταση περνούν μια βόλτα από την αστυνομία και τα ανακριτικά γραφεία, τότε μάλλον είμαστε ξεγραμμένοι. Ο εκφασισμός της κοινωνίας είναι και θα παραμείνει εδώ ακόμη κι αν η καλή νεράιδα μεταμόρφωνε τη "Μιχαλολιάκος & ΣΙΑ" σε χαλασμένη νεροκολοκύθα. Το μόνο από το οποίο γλυτώσαμε - αν γλιτώσαμε - είναι από τους ανεγκέφαλους που ήμαστε υποχρεωμένοι να τους τρώμε στη μάπα για να εκτεθούν και να καταλάβει ο κόσμος ποιοί είναι, λες και δεν ήξερε, λες και δεν ήταν εμφανές.  

Λυπάμαι λοιπόν που δεν μπορώ να συμμεριστώ τη διάχυτη χαρά. Δεν φταίει η μιζέρια μου. Φταίει το γεγονός ότι όταν μια δημοκρατία μάχεται για την επιβίωση της με τα όπλα άλλων καθεστώτων, τότε δύο τινά συμβαίνουν, είτε δεν είναι δημοκρατία, είτε έχει ήδη πεθάνει.

ΥΓ : Όχι, δεν λυπάμαι τα χρυσαυγιτάκια που τα μπουζούριασαν. Άλλωστε, δε νομίζουν ότι θα τύχουν της ίδιας μεταχείρισης που θα είχε ο οποιοσδήποτε από εμάς στα γραφεία της αντιτρομοκρατικής. Ούτε υπερασπίζομαι τα δικαιώματα τους, ας τα υπερασπιστούν μόνοι τους.

Σημείωση # 2

Ο θάνατος έχει δύο όψεις. Την εξαφάνιση μιας ύπαρξης και την απώλεια που βιώνουν οι υπόλοιποι. Και επειδή ο νεκρός δεν είναι ποτέ παρών για να θρηνήσει την εξαφάνιση του, μένουν οι υπόλοιποι να θρηνούν για την απώλεια τους. 

Ακόμη και στο θάνατο, ο άνθρωπος είναι εγωιστής. Πονά για όσα χάνει. 

Μόνη εξαίρεση, ίσως, μια μάνα, που πονά για όσα χάνει το πεθαμένο παιδί της.

Σημείωση #1

Κάθε φορά που στο μυαλό μου σχηματίζεται η απορία που θα έφτανε κάποιος για το χρήμα ή την εξουσία ή για ο,τιδήποτε θεωρεί σημαντικό, θυμάμαι τη σκηνή από την ελληνική ταινία "Ταξίδι στα Κύθηρα", στην οποία ο Δημήτρης Χορν ρωτά την Μπιμπί εάν, για ένα εκατομμύριο (χρυσές) λίρες, θα πάταγε ένα κουμπί που θα σκότωνε ένα εκατομμύριο μανδαρίνους στα βάθη της Ασίας, και εκείνη του απαντά ότι φυσικά και θα το πάταγε.

Όλοι είμαστε ικανοί για μεγαλύτερα ή μικρότερα εκγλήματα, όχι όμως πάντα και απαραίτητα ποινικά κολάσιμα. Άλλοι από προμελέτη, άλλοι από σκοπιμότητα και άλλοι από αφέλεια ή απλώς αδιαφορία. Κι αν το έγκλημα μετράται από το μέγεθος των συνεπείων του, η "δυνατότητα" μας να το τελέσουμε μετράται μόνο από την υποχωρητικότητα μας στο κίνητρο που μας ωθεί σε αυτό.

Όχι, δεν θέλω να καταλήξω κάπου. Δεν θέλω να πω τίποτα περισσότερο από το ότι όσο ανθρώπινο - ακόμη κι αναμενόμενο - κι αν είναι ο άνθρωπος να κινείται πάντα βάσει κινήτρου, αυτό ποτέ δεν μπορεί να γίνει άλλοθι ή δικαιολογία για τις συνέπειες των όποιων - σημαντικών ή ασήμαντων - επιλογών του, ειδικά όταν αυτές βλάπτουν το διπλανό του και το γνωρίζει. Τα ανθρώπινα ελαττώματα συγχωρούνται, η ανθρώπινη αδιαφορία όχι.

Ανατομία μιας λύσης

Η απλότητα της εξήγησης μιας κατάστασης -μπορεί να - υποδεικνύει το βαθμό κατανόησης της κατάστασης, η κατανόηση όμως καθ' εαυτή απαιτεί μια ιδιαίτερα πολύπλοκη σκέψη. Παρά ταύτα, η σχέση αυτή δεν είναι αμφίδρομη. Η εις βάθος κατανόηση μιας κατάστασης μπορεί να παράξει μια απλή εξήγηση, αλλά η απλή εξήγηση δεν αποδεικνύει πάντα την ύπαρξη βαθιάς κατανόησης της κατάστασης. Τελικά, αυτό που αποδεικνύει ή διαψεύδει την παραδοχή που έγινε με την πρώτη πρόταση της ανάρτησης είναι η δυνατότητα μιας απλής εξήγησης να εξηγεί καθολικά και εξαντλητικά μια συγκεκριμένη κατάσταση. 

Κάπως έτσι, τηρουμένων όμως των αναλογιών, φαίνεται να λειτουργούν και οι λύσεις. Σε ένα δεδομένο πρόβλημα, υπάρχουν πάντα περισσότερες από μια λύσεις. Ποιά από αυτές όμως επιλέγεται κάθε φορά; Προτού όμως προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πως επιλέγεται μια λύση, θα πρέπει να ορίσουμε τι είναι λύση. Ο μόνος, όμως, τρόπος για να γίνει αυτό είναι να ορίσουμε προηγουμένως τι είναι πρόβλημα. 

Με δεδομένη την τάση εξάλειψης των προβλημάτων που μας χαρακτηρίζει, μπορούμε να υποθέσουμε ότι πρόβλημα είναι κάθε κατάσταση η οποία αντιστρατεύεται τις ανάγκες μας ή τις επιδιώξεις μας, ματαιώνοντας την ικανοποίηση τους, ή μας εμποδίζει από την επίτευξη ενός στόχου μας. Υπ' αυτό το πρίσμα και εξ αντιδιαστολής, προκύπτει ότι λύση σε δεδομένο πρόβλημα είναι οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη επαναφέρει τη δυνατότητα ικανοποίησης της ανάγκης ή της επιδίωξης, ή επίτευξης του στόχου, ήτοι ο,τιδήποτε επιφέρει ένα αποτέλεσμα συμβατό προς τις ανάγκες ή τις επιδιώξεις μας και τους στόχους μας. Έτσι κάπως, διαμορφώνεται η έννοια της λύσης, ως της επιλογής εκείνης της πράξης ή της παράλειψης που εξυπηρετεί τις ανάγκες, επιδιώξεις ή στόχους ενός ατόμου (ή μιας ομάδας).

Εάν λοιπόν τα προηγούμενα υποτεθούν αληθή, μπορούμε πλέον να συμπεράνουμε ότι μια οποιαδήποτε λύση σε ένα δεδομένο πρόβλημα δεν αρκεί, και ίσως ακόμη να μην αποτελεί καν λύση, εφόσον δεν πληρούνται οι "προδιαγραφές" που τέθηκαν στον ορισμό της παραπάνω (η εξυπηρέτηση αναγκών, επιδιώξεων ή στόχων). Αντιμέτωποι λοιπόν με την πρόκληση της επίλυσης ενός προβλήματος, δεν μπορούμε να αρκεστούμε σε μια - οποιαδήποτε - λύση, αλλά πρέπει να αναζητήσουμε εκεί που επιφέρει το αποτέλεσμα που εξαλείφει το πρόβλημα και επαναφέρει, εν τέλει, τη δυνατότητα ικανοποίησης αυτών που έχουμε ορίσει ως ανάγκες, επιδιώξεις και στόχους μας.

Νομίζω λοιπόν ότι δεν θα ήταν παρατραβηγμένο να ειπωθεί ότι η διαφωνία περί τη λύση ενός προβλήματος, τις περισσότερες φορές καταδεικνύει τις διαφορές σχετικά τις ανάγκες, επιδιώξεις και στόχους που χωρίζουν τις διαφωνούσες πλευρές, στο μέτρο που σύμφωνα με τα παραπάνω η κάθε μια ενστερνίζεται διαφορετικές ανάγκες, επιδιώξεις και στόχους που προσπαθεί να ικανοποιήσει μέσω της λύσης που προτείνει. 

Ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία, κάτι σαν το reverse engineering, κάποιος μπορεί να ανακαλύψει ή/και να αποκαλύψει το ψευδεπίγραφο των αναγκών, επιδιώξεων ή στόχων που η μια πλευρά μπορεί να επικαλείται, προκρίνοντας μια συγκεκριμένη λύση.  Εάν η προτεινόμενη λύσης δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις επικαλούμενες ως ανάγκες, επιδιώξεις και στόχους, τότε μάλλον η επίκληση είναι προσχηματική. Θα μπορούσε να είναι απλώς λάθος, αλλά αυτό συνεπάγεται ότι, μετά την ανακάλυψη του λάθους, η συγκεκριμένη πλευρά θα επαναπροσδιορίσει τη στάση της και πιθανότητα θα προκρίνει άλλη λύση, πιο συμβατή με την ικανοποίηση των αναγκών, επιδιώξεων και στόχων που έχει θέσει.

(Δεν υπάρχει συμπέρασμα ή ηθικό δίδαγμα στην παρούσα ανάρτηση, η οποία αποτελεί την "απόσταξη" της επεξεργασίας μιας συζήτησης, που είχα τις προάλλες)

Ο διάδοχος της ΕΡΤ (#diplhs)

Και μετά ήρθαν τα δικαστήρια να ξεμπερδέψουν το κουβάρι που δημιουργήθηκε με το θέμα της ΕΡΤ. Ως γνωστόν όμως τα δικαστήρια δεν είναι για να ξεμπερδεύουν κουβάρια, οπότε ο πρόεδρος του ΣτΕ απάντησε σε αυτό που ρωτήθηκε (και δυστυχώς δεν γνωρίζουμε ποιό ακριβώς είναι, ελλείψει του δικογράφου της αιτήσεως αναστολής και αιτήσεως ακυρώσεως).

Περί του τι σημαίνει, για τη λειτουργία της ΕΡΤ, η προσωρινή διαταγή (και ουχί απόφαση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται), σας προτρέπω να διαβάσετε την ανάλυση του Χασοδίκη. Παρότι, αρχικά είχα τις αμφιβολίες μου, ξαναδιαβάζοντας την ΚΥΑ και την προσωρινή διαταγή, νομίζω ότι ο Χασοδίκης έχει δίκιο.

Προσπαθώντας να ελέγξω λοιπόν την ορθότητα της άποψης του Χασοδίκη, προσπαθούσα να διαπιστώσω εάν και πως θα μπορούσε να υποστηριχθεί βάσιμα η ερμηνεία ότι η συνέχιση των εκπομπών θα γίνει, μέχρι τη σύσταση του νέου φορέα, από την ΕΡΤ (δλδ το αντίθετο από αυτό που λέει ο Χασοδίκης), αλλά έπεφτα ξανά και ξανά στον παραλογισμό ότι η ΕΡΤ που έχει καταργηθεί (και το σκέλος αυτό της ΚΥΑ δεν έχει ανασταλεί με την προσωρινή διαταγή), θα μπορεί να λειτουργεί, έστω και περιορισμένα για τις ανάγκες που αναφέρει η προσωρινή διαταγή. Παρότι λοιπόν τα νομικά μπορεί να μοιάζουν σε κάποιους περίεργα, δεν είναι όμως ποτέ παράλογα, είναι προφανές ότι δεν γίνεται να μιλάμε για συνέχιση των εκπομπών από την ΕΡΤ, έστω και μέχρι τη σύσταση του νέου φορέα. 

(Βέβαια, όπως θα διαβάσατε και στο Χασοδίκη, ενόψει αυτού του συμπεράσματος, υπάρχουν 3 εναλλακτικές, καθεμία από τις οποίες δημιουργεί τις δικές της παρενέργειες)

Σκοντάφτοντας λοιπόν ξανά και ξανά στην κατάργηση της ΕΡΤ, αποφάσισα να θίξω, σε αυτή την ανάρτηση, ένα θέμα που υπαινίχθηκα τις προάλλες και ανεφάνη εκ νέου, νωρίτερα σήμερα, σε μια συζήτηση που είχα. 

Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 2 της ΚΥΑ, το Δημόσιο καθίσταται, μετά την κατάργηση της ΕΡΤ, διάδοχος των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων της. Η ΕΡΤ είναι ανώνυμη εταιρεία (δείτε εδώ τις δημοσιεύσεις στο ΦΕΚ) και συνεπώς πρόσωπο (νομικό), ήτοι φορέας περιουσίας, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, τα οποία όλα πλέον περιέρχονται στο Δημόσιο. Ακόμη και οι εκκρεμείς δίκες της ΕΡΤ και των θυγατρικών της (υπέρ ή εις βάρος τους) συνεχίζονται από το Δημόσιο (περίπτωση γ' της §2 του άρθρου 2). 

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι στην περίπτωση συμβάσεων με τις οποίες η ΕΡΤ απέκτησε δικαιώματα (π.χ. τα τηλεοπτικά δικαιώματα προβολής αθλητικών γεγονότων), τα δικαιώματα αυτά πλέον ανήκουν στο Δημόσιο, το οποίο μπορεί να τα διαχειρίζεται κατά το δοκούν και χωρίς περιορισμούς. 

Αντίστοιχα, στην περίπτωση υποχρεώσεων της ΕΡΤ, π.χ. η εξόφληση του τιμήματος μιας αγοράς, αυτές πλέον θα εκπληρώνονται από το Δημόσιο, όπως αντίστοιχα θα εκπληρώνονται από το Δημόσιο και τυχόν αξιώσεις τρίτων κατά της ΕΡΤ. Μια χαρακτηριστική περίπτωση, είναι το θέμα του διαφημιστικού χρόνου που είχε αγοραστεί για τον τελικό του μπάσκετ, που επρόκειτο να μεταδοθεί από την ΕΡΤ, αλλά λόγω του κλεισίματος μεταδόθηκε από άλλο κανάλι. Οι διαφημιζόμενες εταιρείες που είχαν αγοράσει χρόνο, έχουν τώρα αξίωση κατά του Δημοσίου - το οποίο είναι διάδοχος της ΕΡΤ - για επιστροφή των χρημάτων που τυχόν έχουν ήδη καταβάλει έναντι του χρόνου αυτού.

Με απλά λόγια λοιπόν, το Δημόσιο πληρώνει ΟΛΕΣ τις υποχρεώσεις της ΕΡΤ και ασκεί όλα τα δικαιώματα της ΕΡΤ, σαν να ήταν δικά του.

Ειδικά δε σε αυτό το τελευταίο θα ήθελα να σταθώ λίγο (παρότι η ανάρτηση έχει αρχίσει να τραβάει σε μάκρος). Η ΕΡΤ ως νομικό πρόσωπο, και πιο συγκεκριμένα ΑΕ, θα μπορούσε να λυθεί και να εκκαθαριστεί, όπως συνήθως γίνεται, σε κάθε ΑΕ, όταν οι μέτοχοι δεν επιθυμούν πια τη διατήρηση της. Η εκκαθάριση ουσιαστικά συνοψίζεται στη ρευστοποίηση του ενεργητικού και στην - ολοσχερή ή εν μέρει - εξόφληση του παθητικού, μετά την οποία η εκκαθάριση περατώνεται. Κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισης, το νομικό πρόσωπο συνεχίζει λειτουργεί μόνο για τις ανάγκες της εκκαθάρισης. Οι εκκαθαριστές λειτουργούν εντός συγκεκριμένου πλαισίου και ευθύνονται για τις πράξεις τους έναντι των μετόχων, αλλά και έναντι των τρίτων (προφανώς για διαφορετικό λόγο ευθύνης έναντι των πρώτων και έναντι των δευτερων) και έτσι  μπορούν να ελεγχθούν, ως προς π.χ. τους όρους ή το ύψος του τιμήματος για μια πώληση περιουσιακού στοιχείου, ή για την εξόφληση του Χ δανειστή της εταιρείας και τη μη εξόφληση του Ψ δανειστή. Η ευθύνη αυτή των εκκαθαριστών φτάνει μέχρι την αξίωση αποζημίωσης εις βάρος τους , σε περίπτωση παράνομης (δλδ παρά το νόμο) πράξης τους. 

Ο λόγος που τα αναφέρω αυτά είναι διότι το κλείσιμο της ΕΡΤ μπορούσε να γίνει και έτσι (και μάλιστα, πολλές δημόσιες εταιρείες που έχουν κλείσει μέχρι σήμερα, έχουν κλείσει με εκκαθάριση, σαν οποιαδήποτε άλλη ανώνυμη εταιρεία). Αναγνωρίζω ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι  χρονοβόρα, αλλά είναι περισσότερο ορθόδοξη και εν τέλει τακτοποιεί όλες τις εκκρεμότητες. Επιπλέον, παρέχει εχέγγυα αξιοπιστίας, διότι υπάρχει δυνατότητα ελέγχου των πράξεων εκκαθάρισης και των ίδιων των εκκαθαριστών, γεγονός που συνεπάγεται μεγαλύτερη αξιοπιστία.

(Προκαταβολικά, απαντώ και στο - τυχόν - αντεπιχείρημα κατά της εκκαθάρισης, ότι αυτή δεν θα μπορούσε να γίνει λόγω των αντιδράσεων των εργαζομένων και επαναλαμβάνω ότι κατά τη διάρκεια της εκκαθαρίσεως η ΕΡΤ θα συνέχιζε να υπάρχει μόνο για τις ανάγκες της εκκαθάρισης, δηλαδή δεν θα είχε παραγωγική λειτουργία, και, αφού η απόφαση για τη λύση είναι χρονικά ελέγξιμη, θα μπορούσαν να έχουν γίνει όλες οι απαιτούμενες προπαρασκευαστικές ενέργειες για τη δημιουργία του νέου φορέα, ώστε να περάσει η δραστηριότητα της ΕΡΤ σε αυτόν.)

Μερικές νομικές πληροφορίες για το θέμα της ΕΡΤ

Κάποτε υπήρχε ο Νόμος 3429/2005, ο οποίος ρύθμιζε θέματα δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών. 

Με το νόμο 4002/2011 προστέθηκε, στον παραπάνω νόμο, εμβόλιμο άρθρο με αριθμό 14Β, το οποίο προέβλεπε τη δυνατότητα κατάργησης / συγχώνευσης / διάσπασης, με την έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης, των ανωνύμων εταιρειών «Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου Α.Ε. (Κ.Ε.Δ. Α.Ε.)», «Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Υλικού Α.Ε. (Ο.Δ.Δ.Υ. Α.Ε.)», «Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση Α.Ε. (Ε.Ρ.Τ. Α.Ε.)», «Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης Α.Ε.», «Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων Α.Ε. (Ο.Σ.Κ. Α.Ε.)», «Δημόσια Επιχείρηση Ανέγερσης Νοσηλευτικών Μονάδων Α.Ε. (Δ.ΕΠ.Α.ΝΟ.Μ. Α.Ε.)», «ΘΕΜΙΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ Α.Ε.», «Ελληνικός Οργανισμός Μικρών - Μεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας Α.Ε. (Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. Α.Ε.)», καθώς και των νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία, «Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.)» και «Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας (Ε.Ι.Ν.)» και κάθε άλλου νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου που ανήκει στο Κράτος (εφόσον επιχορηγείται τακτικά από κρατικούς πόρους και άλλες δημόσιες επιχειρήσεις, εφόσον το Ελληνικό Δημόσιο είναι κύριο του συνόλου του καταβεβλημένου μετοχικού τους κεφαλαίου, αν επιβαρύνουν τον Κρατικό Προϋπολογισμό άμεσα ή έμμεσα ή αν επιδιώκουν παρεμφερή σκοπό ή για τον εξορθολογισμό του κόστους λειτουργίας τους). 

Στην δεύτερη παράγραφο του παραπάνω (14Β) εμβόλιμου άρθρου προβλέπονταν τι θέματα μπορούσε να ρυθμίσει η απόφαση περί κατάργησης / συγχώνευσης κλπ του νομικού προσώπου.

Η από 10.06.2013 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου(*), τροποποίησε αυτή τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 14Β, διευρύνοντας τον κατάλογο των θεμάτων που μπορούσαν να ρυθμιστούν με την υπουργική απόφαση.

Μια πρώτη σημείωση, λοιπόν, πρέπει να γίνει ότι Νόμος τροποποιείται με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου και μάλιστα τροποποιείται εκείνη η διάταξη που παρέχει τη (νομοθετική) εξουσιοδότηση για την έκδοση της υπουργικής απόφασης και τα θέματα που μπορεί να ρυθμίσει αυτή, δηλαδή η πράξη νομοθετικού περιεχομένου επενέβη σε εκείνη τη διάταξη νόμου, η οποία αποτελεί το νομοθετικό έρεισμα για την έκδοση της υπουργικής απόφασης και χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να εκδοθεί ή να ρυθμίσει αυτά τα θέματα η υπουργική απόφαση.

Κατόπιν εκδίδεται η κοινή υπουργική απόφαση υπ’ αριθμ. OIK.02/11.6.2013 που καταργεί την ΕΡΤ και ρυθμίζει – με βάση τη διευρυμένη εξουσιοδότηση που της παρασχέθηκε - τη τύχη της περιουσίας του νομικού προσώπου, τις εργασιακές σχέσεις όσων συνδέονταν με τέτοιες και άλλα θέματα.

* Σύμφωνα με το άρθρο 44 §1 του Συντάγματος, οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου επιτρέπονται μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης.

Ο συνταγματικός νομοθέτης υπολαμβάνει ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως θεματοφύλακας του πολιτεύματος και της τήρησης του Συντάγματος, δεν θα υπέγραφε πράξη νομοθετικού περιεχομένου, η οποία δεν θα πληρούσε τις προϋποθέσεις για την έκδοση της. 

Επίσης, ο συνταγματικός νομοθέτης δεν αρκείται στην υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας, αλλά απαιτεί οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου να υποβάλλονται προς κύρωση στη Βούλη, εντός σαράντα ημερών από τη σύγκληση της Βουλής σε σύνοδο.

(Κατά τη γνώμη μου, το σημείο αυτό δείχνει ότι ο συνταγματικός νομοθέτης είχε κατά νου ότι οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου μάλλον θα αναφέρονται σε χρόνο που η Βουλή δεν είναι σε σύνοδο, οπότε μπορεί κάλλιστα να λειτουργήσει η παραγωγή νομοθετικού έργου, και συνεπώς προσπαθεί να καλύψει την ανάγκη νομοθέτησης σε αυτή την περίπτωση. Εξ αντιδιαστολής λοιπόν, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι όταν η Βουλή είναι σε σύνοδο, τότε δεν τίθεται θέμα έκδοσης πράξης νομοθετικού περιεχομένου).

Τέλος, ο συνταγματικός νομοθέτης όρισε ότι οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου πρέπει να έχουν κυρωθεί από τη Βουλή εντός τριών μηνών από την υποβολή τους, άλλως παύουν να ισχύουν εφεξής.

Είμαι μόνο οι επιλογές μου

Το ποιοί είμαστε φαίνεται από την καθημερινότητα μας, από τη στάση που κρατάμε στις καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, από τα όρια που θέτουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας και στις επιθυμίες μας. Όσα πιστεύουμε ως σωστά, είτε είναι κανόνες συμπεριφοράς, είτε είναι ιδεολογία, δοκιμάζονται και αποδεικνύονται κάθε μέρα, κυρίως και πρώτα σε εμάς και σε δεύτερη φάση στους γύρω μας. Είναι μάλλον απίθανο να πιστεύουμε και να υποστηρίζουμε ανυπόκριτα και με ειλικρίνεια κάτι που δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε με τις πράξεις μας σε καθημερινή βάση. Άλλωστε, οι ιδέες, οι αντιλήψεις και τα πιστεύω μας δεν είναι τα καλά ρούχα της Κυριακής, που τα φοράμε για τις ανάγκες μιας συζήτησης και μετά τα βγάζουμε και τα τακτοποιούμε πάλι στη ντουλάπα.

Καλώς ή κακώς, πολλές από τις καθημερινές επιλογές μας είναι περισσότερο αυθόρμητες, παρά προϊόν σκέψεις και αυτό είναι η αιτία που δεν μπορούμε να κρύψουμε τις πραγματικές πεποιθήσεις μας, τον ηθικό μας κώδικα και τη κατανόηση που έχουμε για τα πράγματα και τις καταστάσεις γύρω μας. 

Το τι ο καθένας μας πιστεύει και ορίζει ως σημαντικό είναι - ή θα έπρεπε να είναι - η πιο προσωπική επιλογή μας. Ενσυνείδητη ή ασυνείδητη, δείχνει πάντα τις προτεραιότητες μας και τη θέση που έχουμε πάρει απέναντι σε συγκεκριμένη κατάσταση. Αν κάποιος είχε την υπομονή και τη διάθεση να παρατηρήσει τη συμπεριφορά μας, αργά ή γρήγορα θα ήταν σε θέση να προσδιορίσει με σχετική ακρίβεια τι θεωρούμε σημαντικό, τι επιλογές έχουμε κάνει, τι στάση κρατάμε απέναντι στη ζωή.

Οι επιλογές μας είναι αυτές που τελικά προσδιορίζουν, καθορίζουν και διαμορφώνουν την κοσμοθεωρία μας και όχι το αντίστροφο. Μπορεί σε μια συζήτηση να διακηρύττουμε με πάθος την προσήλωση μας στην α' ή β' άποψη, επιλογή, αξία, αλλά τελικά είναι οι καθημερινές πράξεις μας που θα αποδείξουν ή θα καταρρίψουν τα λεγόμενα μας. Μπορεί να είμαστε σε θέση να υποστηρίζουμε με περίπλοκα επιχειρήματα και νοητικές κατασκευές την α' ή β' ιδεολογία, αλλά τελικά είναι η συμπεριφορά μας στην καθημερινότητα μας που θα αποδείξει την αφοσίωση μας σε αυτά που υποστηρίζουμε ότι θεωρούμε σωστά και σημαντικά.

Είναι γενικά παραδεκτή η θέση ότι όλοι είμαστε προϊόντα του περιβάλλοντος μας και των επιρροών που έχουμε δεχθεί. Προσωπικά, πιστεύω ότι από ένα σημείο και μετά θα πρέπει να αναλαμβάνουμε το ρόλο του συνδιαμορφωτή, διότι είναι μεν αληθές ότι το περιβάλλον μας μάς καθορίζει σε μεγάλο βαθμό, αλλά κάποια στιγμή - υποτίθεται - αναλαμβάνουμε την ευθύνη του εαυτού μας και αυτή η ευθύνη είναι κατ' αρχήν η συνειδητοποίηση του τι και γιατί πιστεύουμε, αποδεχόμαστε, υποστηρίζουμε, και η εν συνεχεία τυχόν αλλαγή όσων θεωρούμε πια λανθασμένα. Σε κάθε περίπτωση όμως είμαστε οι επιλογές μας, για όποιο λόγο κι αν τις κάνουμε. Εάν δεν αλλάξουμε τις επιλογές μας είναι μάλλον δύσκολο να άλλάξουμε τις αντιλήψεις μας, διότι δεν είναι εφικτό αυτά τα δύο να βρίσκονται σε αντίθεση, τουλάχιστον όχι για πολύ. Αργά ή γρήγορα, το ένα θα επηρεάσει το άλλο και εν τέλει θα το διαμορφώσει.

Δεν θεωρώ όμως απίθανο ένας άνθρωπος να μεταμεληθεί ή να μεταστραφεί ως προς τις ιδέες του ή τις επιλογές του, λόγω αλλαγής αντιλήψεων. Θεωρώ όμως απίθανο, ή έστω δύσκολο, αυτή η μεταστροφή να αφορά βασικές, δομικές, ή κύριες αντιλήψεις του. Σίγουρα δε, η μεταμέλεια ή η μεταστροφή του θα μένουν να αποδειχθούν από τις επιλογές που θα κάνει στη συνέχεια.

Μετά από σειρά λαθών, έμαθα ότι είναι επίσης σημαντικό, όταν παρατηρούμε τις επιλογές μας και κατ' επέκταση τις ιδέες και τις αντιλήψεις μας, να μάθουμε στον εαυτό μας να βλέπει αυτό που πραγματικά υπάρχει και εάν υπάρχει, να είμαστε ειλικρινείς για τα αίτια που μας ώθησαν στη μια ή στην άλλη επιλογή, διότι κατά βάθος πάντα τείνουμε, όπως είναι άλλωστε αναμενόμενο, να βρίσκουμε δικαιολογίες για όσα κάναμε και μας φαίνονται λάθος. Κι αν είναι δικαιολογημένο να προσπαθούμε να υπεραπιστούμε τον εαυτό μας απέναντι στην κριτική του, δεν είναι δικαιολογημένο να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τις ίδιες δικαιολογίες για να συνεχίσουμε να κάνουμε όσα ήδη έχουμε εκτιμήσει ως λανθασμένα. Μπορούμε να μας συγχωρούμε για τα λάθη μας, αντιλαμβανόμενοι τους λόγους που έγιναν, αλλά δεν μπορούμε να μην μας αλλάξουμε, ώστε να μην κάνουμε πια τα ίδια λάθη.

(Δεν ξέρω πως κατέληξα με αυτό το κείμενο και για την ακρίβεια δεν ξέρω καν γιατί το έγραψα. Επίσης, αναρωτιέμαι συχνά γιατί τον τελευταίο καιρό όλο με κάτι τέτοια θέματα καταπιάνομαι. Αφηρημένα και αφαιρετικά. Αλλάζω προτεραιότητες; Με αλλάζουν οι καταστάσεις; Ίσως και τα δύο.)

Ό,τι μου φανεί

Ι. Είναι δύσκολο να ζήσεις παραμυθένιες στιγμές, χωρίς παραμύθι και πάει πολύς καιρός από τότε που εγώ άφησα το δικό μου. Κακώς, σκέφτομαι μερικές φορές. Αμέσως όμως, θυμώνω και με επιπλήττω για το έλλειμα αφοσίωσης στα "γιατί" αυτού του κόσμου (που δεν χωρούν σε παραμύθια) και εγώ υποσχέθηκα να ψάχνω πάντα. Επιτρέπω όμως στον εαυτό μου την παρασπονδία να ζήσει για λίγο ένα ξένο παραμύθι, μέσα από τα βιβλία. Κάπως σαν τον αέρα που ρουφάς, πριν χώσεις ξανά το κεφάλι κάτω από το νερό. Πως αλλιώς να επιβιώσει μια μάγισσα, στον κόσμο που όλοι λένε πραγματικό, αλλά δεν της φαίνεται καθόλου αληθινός; 

ΙΙ. Όπως έχουμε και άλλοτε πει, το βασικότερο προσόν μιας μάγισσας είναι η Πρώτη Ματιά και οι Δεύτερες Σκέψεις (αν έχεις και Τρίτες Σκέψεις, τότε κορίτσι μου, έχεις χάρισμα). Με την Πρώτη Ματιά βλέπεις αυτό που πραγματικά υπάρχει (και ουχί που αυτό που όλοι νομίζουν ότι υπάρχει) και με τις Δεύτερες Σκέψεις επεξεργάζεσαι τα δεδομένα που σου παρείχε η Πρώτη Ματιά. 

Η Πρώτη Ματιά και οι Δεύτερες Σκέψεις είναι προσόν αν θέλεις να γίνεις μάγισσα, αλλά είναι κατάρα, αν θέλεις να ενταχθείς ομαλά στον κοινωνικό σου περίγυρο. Και το χειρότερο είναι ότι δεν έχουν διακόπτη on-off. Έτσι λοιπόν δυσκολεύεσαι αφάνταστα - για την ακρίβεια δεν κατορθώνεις - να δεις αυτά που βλέπουν οι άλλοι, ή βλέπεις πράγματα εκεί που οι άλλοι βλέπουν το κενό. 

Περιστατικό Νο 1, εν είδει παραδείγματος : Βαράει μήνυμα στο κινητό. "Α, για ευχές είναι". Διαβάζω. Γαμωσταυρίζω (είναι η ίδια κονσέρβα με "ευχές" που πέρυσι μου είχε στείλει κάποιος άλλος). "Γιατί παιδάκι μου βρίζεις; Ευχές σου έστειλε ο άνθρωπος". "Ναι καλά, χέστηκε για τις ευχές, όπως επίσης χέστηκε για το αν ζω ή πέθανα. Απλώς το θεώρησε politically correct να μου στείλει ένα sms. Ευχές είναι αυτές; Deleeeeeeeeeeeeeeete"

Περιστατικό Νο 2, εν είδει παραδείγματος :
- Παρακαλώ;
- Που είσαι ρε μαλακισμένο;
- Ορίστε; Ποιος είναι;
- Έλα ρε, ο [καλύπτεται από το απόρρητο] είμαι. Καλά είσαι; Είπα να πάρω ένα τηλέφωνο να δω να ζεις και ταλαιπωρείς ακόμη κόσμο!
 ...
-  [καλύπτεται από το απόρρητο], χάρηκα πολύ που σε άκουσα! Φιλιά.

ΙΙΙ.  Τελικά, νομίζω ότι έχουμε υποτιμήσει την αξία της θρησκείας για τον άνθρωπο. Όλες οι θρησκείες που σέβονται τον εαυτό τους, και για το λόγο αυτό έχουν εξελιχθεί σε megaμπίζνες, έχουν και έναν κακό. Ο δικός μας κακός είναι ο διάβολος. Κάνεις μια μαλακία και μετά λες , "Κοίτα τι πήγε με έβαλε ο διάολος να κάνω!" αντί να πεις "Μα τι σκατά έχω μέσα στο κεφάλι μου και πήγα και έκανα τέτοια μαλακία;". Βλέπεις όλη αυτή την αδικία και τη δυστυχία γύρω σου και λες "Αυτά είναι δουλειές του διαόλου" αντί να πεις "Μα καλά πως το επιτρέπω να συμβαίνει αυτό;" ή "Γιατί το επιτρέπω να συμβαίνει αυτό;"... Καθάρισες. Δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα. Για όλα φταίει ο διάολος. Εμείς δεν χρειάζεται να κουνήσουμε το δακτυλάκι μας, για να διορθώσουμε ή να μην επιτρέψουμε να συμβούν. Μεγάλη εφεύρεση, σου λέω, ο κακός που φταίει για όλα.

IV. Κάπου διάβασα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βαριούνται να διαβάζουν κείμενα που υπερβαίνουν τις 600 - 800 λέξεις. Σόρρυ κιόλας που θα γίνω πνεύμα αντιλογίας, αλλά εάν κάτι βρίσκεις ότι παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί να βαρεθείς να το διαβάσεις όλο;  Και επίσης, πόσα πράγματα περιμένεις ότι μπορεί  να αναπτύξει ένας άνθρωπος με 800 λέξεις; Ακόμη και ανέκδοτο περιέχει περί τις 100 λέξεις (ναι έκατσα και τις μέτρησα και είναι από το ανέκδοτο που ένας δικηγόρος προτείνει σε μια ξανθιά, κατά τη διάρκεια μιας πτήσης, να παίξουν το παιχνίδι των ερωτήσεων και απαντήσεων επ' αμοιβή).

Το παιδί του Μίσους και της Βλακείας

Το Μίσος ήταν τέτοιος ο χαρακτήρας του που απέκλειε τη συνύπαρξη του με κάτι άλλο, ο,τιδήποτε. Το ήξερε και αυτό το ήξεραν και οι άλλοι. Κάποια στιγμή όμως, κάποια μια και μοναδική στιγμή, ανεπανάληπτη έκτοτε, ήρθε κοντά με τη Βλακεία. Παρότι συγγενείς εξ αίματος, ζευγάρωσαν. Ίσως και να αγαπήθηκαν, κανείς όμως ποτέ δεν θα μάθει, γιατί το Μίσος ήταν πάντα τυφλό και η Βλακεία πάντα αφελής. Ζευγάρωσαν και έκαναν ένα παιδί. Ένα παιδί πιο άσχημο, από τους γονείς του. Ένα παιδί τόσο άσχημο, που ακόμη και οι γονείς του δεν άντεχαν τη θέα του. Ήταν όμως γονείς και όπως και να το κάνουμε δεν μπορούσαν να παραδεχθούν την ασχήμια του. Προσπαθούσαν μάταια να τη δικαιολογήσουν, με την ελπίδα να τη μειώσουν, να την εξαφανίσουν. Έντυναν το παιδί τους με ονόματα, με λέξεις, με δικαιολογίες, όλα πλούσια και καλοφτιαγμένα, παραγγελίες ακριβές σε ξακουστούς μαστόρους, αλλά λίγα κατάφερναν. Το παιδί παρέμενε αποκρουστικά άσχημο και ο κόσμος δεν ήθελε να γνωρίζει καν την ύπαρξη του. 

Αλλάζουν όμως οι καιροί και μαζί τους αλλάζει και ο κόσμος. Άρχισε να βλέπει με συμπάθεια το Μίσος και τη Βλακεία. Άλλωστε πάντα και οι δύο είχαν "παρήγορα" λόγια να προσφέρουν στον κόσμο. Και όσο μεγαλύτερη η ανάγκη για παρηγοριά, τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη για λόγια. Και το παιδί τους, όπως και να το δει κανείς, ήταν το συμπύκνωμα των παρηγοριτικών λόγων και των δύο. Ήταν όμως άσχημο. Όχι όμως και τόσο, όταν το έβλεπες με όλες τις έννοιες και λέξεις του ντυμένο. Ίσως να μην ήταν και τόσο άσχημο τελικά.

Το παιδί μεγάλωνε και ο κόσμος άλλαζε, κατευθυνόμενα, όπως πάντα. Ο κόσμος συνήθιζε την ύπαρξη του παιδιού, συνήθιζε και την όψη του. Δεν μπορούσε παρά να λάβει σοβαρά υπ' όψιν του και τις συμβουλές ότι παιδί είναι, δεν σωστό να το αποκλείουμε, παιδί είναι, δεν είναι σωστό να το απομονώνουμε. 

Δεν υπάρχει πιο μεγάλη δύναμη από τη συνήθεια. Ο κόσμος είχε συνηθίσει την ασχήμια του παιδιού και δεν του έκανε εντύπωση πια. Το έβλεπε πλέον παντού, το συνήθισε. Άλλωστε, όπως φημολογούνταν δεν ήταν πολύ διαφορετικό από τα άλλα παιδιά, ήταν σαν ένα άλλο οποιοδήποτε παιδί, έτσι έλεγαν πολλοί και ακόμη περισσότεροι τους πίστευαν. Έντάξει, ίσως ήταν λιγάκι πιο επιθετικό, αλλά τι σημασία είχε.  

Ήταν ακόμη άσχημο, όμως όχι όσο πριν. Το παιδί είχε κληρονομήσει τις ιδιότητες των γονιών του. Ο κόσμος είχε εκπλαγεί από την παρηγοριά που αυτό το παιδί, το παιδί του Μίσους και της Βλακείας, είχε να προσφέρει. Έστω και με σκοπό το κέρδος. Το παιδί είχε προίκα του, όλα όσα οι γονείς του είχαν πετύχει, που δεν ήταν και λίγα. Μια μέρα αποφάσισε να επενδύσει τον πλούτο των γονιών του, να τον αυγατίσει. Είχε δίκιο, πολύ σύντομα κέρδισε πολλαπλάσια. Οι ψίθυροι οργίαζαν και άρχισαν να γίνονται φωνές. "Δεν είναι έτσι όπως νομίζετε", "Μήπως πρέπει να του δώσουμε μια ευκαιρία;", "Ίσως να είναι μια κάποια λύση". 

Δεν έλειπαν όμως και οι φωνές που διατείνονταν ότι ήταν πάντα το παιδί του Μίσους και της Βλακείας, ότι ήταν πάντα άσχημο και τώρα δεν είναι λιγότερο, επειδή μας παρηγορεί. Κι αν στην αρχή αυτές οι φωνές εξέφραζαν την πλειονότητα, σιγά σιγά η ένταση τους έφθινε. Υπήρχαν τώρα οι φωνές που υποστήριζαν ότι είναι κακοποίηση να αποκλείεις ένα παιδί, ότι είναι ρατσιστικό να υποστηρίζεις ότι το παιδί γίνεται το κράμα των γονιών του, ότι είναι άδικο να χρεώνεις σε ένα παιδί την ασχήμια του. Ήταν πειστικές. Άλλωστε, ποιός θα μπορούσε να αντιλέξει ότι ο αποκλεισμός καθ' εαυτός δεν είναι κακός; Ποιός θα μπορούσε να έχει αντίρρηση ότι ο ρατσισμός καθ' εαυτός είναι κατακριτέος; Λίγοι αναρωτήθηκαν εάν κάνεις/είσαι όλα αυτά τα κακά, όταν απλώς δεν θέλεις το παιδί του Μίσους και της Βλακείας να περνάει απαρατήρητο και ακόμη λιγότεροι άντεξαν την ταμπέλα που τους κόλλαγαν όταν εξέφραζαν αντιρρήσεις πως τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως παρουσιάζονται. 

Οι αντιστάσεις λιγόστευαν και κουράζονταν.

Τρεις φωτογραφίες και μια προφητεία

1. Κάθε βράδυ, πριν ξαπλώσω, φιλώ τη μόνη οριστική, αμετάκλητη και αδιαπραγμάτευτη δέσμευση που έχω επιτρέψει στον εαυτό μου. Ο γιος μου, πολλές φορές, μέσα στον ύπνο του, απλώνει τα χέρια του και με αγκαλάζει γύρω από το λαιμό, κρατώντας με για αρκετή ώρα. 

(Μακάρι να μην χρειαστεί ποτέ να επιβεβαιώσω ότι αυτό το συναίσθημα καταργεί κάθε όριο που μπορεί να διαθέτω σαν άνθρωπος, κυρίως διότι κατά βάθος ξέρω ότι τότε θα είμαι ικανή για τα πάντα)

2. Στο πεζοδρόμιο, απέναντι από το γραφείο μου, κάθεται, κάθε μέρα, ένας γερασμένος,  απροσδιόριστης όμως ηλικίας, άνδρας. Σκυφτός, κουρασμένος, αλλά όχι ταπεινωμένος. Κρατάει ένα πλαστικό ποτήρι, αλλά δεν το απλώνει, ούτε ζητάει χρήματα. Αν του αφήσεις χρήματα, δεν θα σου μιλήσει. Θα σηκώσει το κεφάλι του και θα σε κοιτάξει στα μάτια. Άφωνος, αλλά όχι σιωπηλός.

(Δεν υπάρχει πιο δυνατή κραυγή από τη σιωπή. Δεν υπάρχει πιο σαφές μήνυμα από αυτό που στέλνουν τα μάτια ενός ανθρώπου. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη υποκρισία από το να μην καταλαβαίνεις.)

3. Στον περιφερειακό, στα Τουρκοβούνια, ένας παππούς, που ήδη διανύει, αν όχι εξαντλεί, την όγδοη δεκαετία της ζωής του, περπατά στο στενό πεζοδρόμιο, στηριζόμενος σε ένα μπαστούνι, ενώ με το ελεύθερο χέρι του προσπαθεί να κρατήσει μια αγκαλιά χόρτα που έχει μαζέψει.

(Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο κέντρο της Αθήνας. Το μάζεμα χόρτων είναι μια από εκείνες τις ασχολίες που, στο μυαλό μου, ήταν άμεσα συνδεδεμένες με ένα χωράφι, με ένα χωριό. Δεν είχα ξαναδεί να μαζεύουν χόρτα μέσα στην πόλη.)

 

Κάπου στα τέλη της δεκαετίας του '80, σε ένα σαλόνι σε ένα σπίτι στην ελληνική επαρχία, ένα μεσημέρι καλοκαιριού, δύο άντρες, που έζησαν και πολέμησαν στην Κατοχή και στον Εμφύλιο, συζητούν.

- Δημήτρη, το τέταρτο Ράιχ θα είναι οικονομικό.

- Απόστολε, νομίζω ότι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι έχουν γίνει μάθημα σε όλους.

(Είκοσι και πλέον χρόνια μετά, οι άνδρες αυτοί έχουν πεθάνει, αλλά όχι τα λόγια τους.)

Τεστ ιεράρχησης κοινωνικών προτεραιοτήτων

Ψηλά - χαμηλά γνωρίζουμε, ως κοινωνία, τι θα θέλαμε να γίνει ή να μην γίνει. Τι θα επιλέγαμε όμως εάν δεν μπορούσαμε να τα έχουμε όλα, ή ακόμη χειρότερα εάν κάποια από αυτά έρχονταν με τίμημα την απώλεια κάποιων άλλων; Στην επίλυση αυτής της απορίας, το σεμνό τούτο ιστολόγιο επιθυμεί να συνεισφέρει (μπλα μπλα μπλα).

Στην συνέχεια ακολουθούν μερικές ερωτήσεις. Για τις ανάγκες της παρούσας, θεωρείστε ότι είναι εφικτά να πραγματοποιηθούν και τα δύο σκέλη της κάθε ερωτήσεως και μάλιστα το ένα σε σχέση με το άλλο. 

1. Θα δεχόμασταν την εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης - πραγματικά - αδιάφθορων ανθρώπων, χωρίς τη λειτουργία βουλής και με αντίστοιχη περιστολή των δικαιωμάτων μας για ένα - σύντομο έστω - χρονικό διάστημα;

 

2. Θα δεχόμασταν την αποπληρωμή όλου του χρέους της χώρας, με αντάλλαγμα την τροποποίηση ενός - οποιουδήποτε - άρθρου του Συντάγματος;

3. Θα δεχόμασταν την επίλυση του μεταναστευτικού προβλήματος, εάν αυτή η - πραγματοποίησιμη - επίλυση προέβλεπε την απονομή υπηκοότητας σε όλους τους μετανάστες;

4. Θα δεχόμασταν την τιμωρία όλων των βουλευτών από μια επιτροπή που θα έκρινε ποιοι έχουν υποπέσει σε δωροδοκία/δωροληψία, εάν αυτό γίνονταν με νομικούς κανόνες, που θα δημιούργουνταν μόνο για αυτό το σκοπό και κατά παρέκκλιση από το ισχύον δίκαιο;

5. Θα δεχόμασταν την παρουσία τριών αστυνομικών έξω από κάθε σπίτι, προκειμένου να παταχθεί η εγκληματικότητα;

Χυδαίοι, πρόστυχοι και άνοες αντάμα

Αυτός ο κόσμος έχει πολύ θόρυβο. Απόψεις και εμμονές, αλήθειες και ψέματα, ιδέες και ιδεοληψίες μας περιτριγυρίζουν και μας κυκλώνουν, σε καθημερινή βάση. Δεν ακούμε πια ούτε τις σκέψεις μας, από τη φασαρία. Δεν μπορεί να είναι φυσιολογικό όλο αυτό, και σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να είναι καλό. Όταν δεν μπορείς να σκεφτείς για τον εαυτό σου, τότε αναπόδραστα θα υιοθετήσεις αυτό που κάποιος άλλος σου πλασάρει ως σκέψη, άποψη, θέση.

Οι απόψεις έχουν καταντήσει οχυρωματικά έργα. Κρύβεσαι πίσω από αυτές και αμύνεσαι, υπέρ τίνος και για ποιό λόγο, δεν έχεις ιδέα. Ίσως υπέρ μια αόριστης υπεράσπισης της άποψης. Να μείνουμε σταθεροί στις απόψεις μας, κι ας αλλάζουν όλα. Υπέρ ημών και κατά των άλλων. Ποιοί είμαστε όμως εμείς και ποιοί οι άλλοι; Δεν έχει σημασία, διαχωριστικές γραμμές πάντα μπορούν να βρεθούν, ακόμη και να εφευρεθούν, εάν είναι απαραίτητο για να κρατήσουμε τη γραμμή άποψης. Όλοι ίδιοι, όχι όλοι ίσοι.

Καταφέραμε, με μεγάλη προσπάθεια, να απομυθοποιήσουμε την ιδέα της μιας και μοναδικής αλήθειας και να απαξιώσουμε τους φερόμενους κατόχους της, μόνο και μόνο για να φτιάξουμε ο καθένας τη δική του κίβδηλη αλήθεια και να ανακηρυχθούμε εμείς σε κατόχους και ιεροκήρυκες. Πίσω από την ηθικολογία μας και την ψευδεπίγραφη ηθική μας, κρύβουμε την άγνοια μας, την ανομολόγητη ηδονή που μας προσφέρει η καταστροφή, την γλυκιά εκδίκηση που πάντα περίμενε η μισαλλοδοξία μας και κηρύττουμε το λόγο της αλήθειας μας, κατακεραυνώντας τους αλλόδοξους και πεπλανημένους.

Οι ιδέες, στην ανόθευτη μορφή τους, αντικαταστάθηκαν από τις συνθετικές ιδεοληψίες, ακολουθώντας, κατά τραγική ειρωνεία, την εξέλιξη των ναρκωτικών ουσιών, από τα ακριβά στα φθηνά. Ο,τιδήποτε για να φτιαχτούμε. Ο,τιδήποτε για να νιώσουμε καλά, καλύτερα, στην κορυφή του κόσμου, να καυλώσουμε με τον εαυτό μας και την ανωτερότητα του.

Υπερπληθυσμός άδειων άνθρωπων, που γεμίζουν το κενό του μυαλού, με μασημένη τροφή, από τους σωλήνες τροφοδοσίας των ΜΜΕ. Όχι, δεν θέλουμε να μάθουμε, δεν θέλουμε να δούμε. Χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης διανόησης δεν έχουν καμία αξία, δεν μπορούν να δείξουν κάτι σημαντικό, δεν μπορούν να μας διδάξουν κάτι πολύτιμο. Κάποτε έκαιγαν βιβλία, με την ελπίδα να κάψουν τις ιδέες και ανθρώπους για να κάψουν τις σκέψεις τους, σήμερα δεν χρειάζεται. Έχουμε κάψει οικειοθελώς το μυαλό μας, έχουμε κάψει την επθυμία να διαβάζουμε. Έχουμε την αλήθεια μας και την ηθικολογία μας να σκεπάζει σαν φύλλο συκής την γύμνια του μυαλού μας, τη χυδαιότητα της άγνοιας μας και την προστυχιά της άρνησης μας να γίνουμε κάτι περισσότερο από σάρκινες μηχανές.

Η ανθρωπότητα ξαναγυρνάει στην αρχέγονη πνευματική σούπα, από την οποία αναδύθηκε, με ιλλιγγιώδη ταχύτητα.

Όχι εγώ, ένας φίλος μου

Αν  θέλεις να ξέρεις τι σκέφτονται πραγματικά οι συγγενείς ενός νεκρού γι' αυτόν, ένας καλός και απλός τρόπος είναι να ζυγίσεις το βάρος της ταφόπλακας κάτω από την οποία είναι θαμμένος.

Το κοινό είναι γουρούνια. Η διαφήμιση είναι το ραβδί που κάνει θόρυβο καθώς ανακατεύει το φαγητό τους στην ταΐστρα.

Κάθε ευφυής νεαρός στα δεκαέξι είναι σοσιαλιστής. Σε εκείνη την ηλικία δεν βλέπει το αγκρίστρι που κρύβεται κάτω από το μάλλον χοντροκομμένο δόλωμα.

Δεν έφταιγε η φτώχεια, αλλά η αξιοπρεπής φτώχεια που τους είχε κάνει κακό. Ποτέ δεν είχαν το θάρρος να τολμήσουν και απλώς να ζήσουν με ή χωρίς χρήματα [...].

Καλύτερα βασιλιάς στην κόλαση παρά υπηρέτης στον παράδεισο. Καλύτερα υπηρέτης στην κόλαση παρά υπηρέτης στον παράδεισο. 

Το χρήμα είναι πιο ισχυρός πόλος έλξης από το αίμα.

Κανένας πλούσιος δεν καταφέρνει να παραστήσει τον φτωχό. Γιατί το χρήμα, όπως και το έγκλημα, αποκαλύπτεται.

Η φτώχεια, όπως και κάθε άλλη βαριά πληγή, πρέπει πότε πότε να ξεσκεπάζεται.

Το χρήμα είναι το τίμημα της αισιοδοξίας.

Οι επαφές με τους πλούσιους, όπως και οι επισκέψεις σε μεγάλα ύψη, πρέπει να είναι πάντα σύντομες.

[...] και πραγματικά είναι αστείο όταν έχεις καταναλώσει καλό φαγητό και καλό κρασί - να αποδεικνύεις ότι ζούμε σε έναν νεκρό και σάπιο κόσμο.

Όσο περίτεχνα κι αν γίνεται, η ελεημοσύνη δεν παύει να είναι φριχτό πράγμα. Υπάρχει μια δυσφορία, σχεδόν ένα κρυφό μίσος, ανάμεσα σε αυτόν που δίνει και σε αυτόν που παίρνει.

Η ελεημοσύνη σκοτώνει τη φιλία.

Κανένα συναίσθημα δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία όταν στέκεσαι σε μια γωνιά του δρόμου μέσα στον τσουχτερό αέρα.

Δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται το να πας κατά διαβόλου. Μερικές φορές η σωτηρία σε βρίσκει όπως το κυνηγόσκυλο ράτσας βρίσκει το θήραμα.

Ο πολιτισμός μας στηρίζεται στην πλεονεξία και στο φόβο, αλλά στη ζωή των απλών ανθρώπων η πλεονεξία και ο φόβος μετασχηματίζονται μυστηριωδώς σε κάτι πιο ευγενές.

*Αποσπάσματα από το βιβλίο "Η παγίδα του χρήματος" του Τζώρτζ Όργουελ.

Συρραφές πραγματικότητας

Ι. Ζω μέσα στις ρυτίδες του χρόνου, γιατί ξέρω ότι είναι ματαιόδοξος σαν γυναίκα και εκεί δεν θα με ψάξει ποτέ. Ξεκουράζομαι στις χαραμάδες της ζωής μου, γιατί εκεί λάμπει ο ήλιος. Βαδίζω στα στενά σοκάκια ανάμεσα στα συνώνυμα και πετώ πάνω από τις λεωφόρους των αντίθετων, γιατί εκεί υπάρχει ένας απέραντος ανεξερεύνητος κόσμος. Τρέφομαι από τις λεπτές, αδιόρατες διαφορές των εννοιών που μοιάζουν ίδιες, γιατί έτσι μαθαίνω να σκέφτομαι. Πίνω χαρά και γνώσεις από βιβλία, γιατί έμαθα ότι εκεί είναι αστείρευτες. Αγγίζω την αγάπη στα χέρια που κρατώ, γιατί εκεί είναι όλη η ζεστασιά του κόσμου. Δεν μπορείς να με φοβίσεις, δεν μπορείς να με νικήσεις, δεν μπορείς καν να με αγγίξεις,  γιατί κάθε βράδυ, σνιφάρω λίγη από την ευτυχία που κοιμάται στο διπλανό δωμάτιο.  

ΙΙ. Λοιπόν, λυπάμαι αλλά το μέλλον δεν μας επιφυλάσσει ρόδινες ημέρες και δεν φταίει αυτό, για όσα έρχονται. Κοιτάω γύρω μου και δεν βλέπω ανθρώπους πια. Βλέπω μηχανές παραγωγής σκατού και παιδιών. Κανείς δεν ενδιαφέρεται για τίποτα περισσότερο από την προσωπική επιβίωσή του και μόνο. Κι αν αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί με το ένστικο επιβίωσης (άλλωστε τόσα και τόσα του έχουμε αποδώσει, μπορούμε να του αποδώσουμε και την αποκτήνωση μας), δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με τον ίδιο τρόπο η άγνοια (;) εκούσια ή ακούσια, του γεγονότος ότι, είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει, κανείς δεν μπορεί να επιβιώσει, μαχόμενος (ενάντια σε ό,τι μάχεται ο καθένας) χωρίς τη συνεργασία με άλλους. Η Φύση, την οποία χρησιμοποιούμε για να εξηγήσουμε ή να δικαιολογήσουμε τόσες και τόσες πρακτικές, μας δείχνει, για την ακρίβεια μάς έχει πετάξει κατάμουτρα την αλήθεια ότι τίποτα, ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΤΙΠΟΤΑ δεν επιβιώνει αυθύπαρκτο και εξ ιδίων, ότι αργά ή γρήγορα θα στηριχθεί σε κάτι άλλο, με το οποίο, είτε θα συνεργαστεί, είτε θα εξαφανιστεί. Εμείς, και ως εμείς εννοώ το ανθρώπινο είδος (που μαύρη η ώρα που εμφανίστηκε στο πρόσωπο της γης, θα έλεγαν, αν μπορούσαν, πολλά άλλα είδη), δεν εννοούμε να κατανοήσουμε τη μεγαλύτερη αλήθεια της Φύσεως, την αλληλεπίδραση και την αλληλεξάρτηση. Δεν πειράζει όμως, η Φύση είναι της λογικής "όπου δεν πίπτει λόγος, πίπτει ράβδος"... Και για να έρθουμε και στα καθ' ημάς,  αυτό που έχω καταλάβει για την ελληνική κοινωνία, όπως τη ζω, είναι ότι όλοι είμαστε διατεθειμένοι και πρόθυμοι να προσφέρουμε την κόλαση στο διπλανό μας, αρκεί αυτό να μας εξασφαλίζει, ή να νομίζουμε ότι μας εξασφαλίζει, την επιβίωση μας.

ΙΙΙ. Σε αυτό που λέγεται social media, υποτίθεται ότι γεννιούνται νέοι τρόποι επικοινωνίας, διαπροσωπικής και κοινωνικής, και συνεπώς νέοι κανόνες και κατ' επέκταση νέα ήθη. Τίποτα δεν θα μπορούσε να περισσότερο ψευδές από αυτό. Το ψεύδος βέβαια έγκειται στο γεγονός ότι η παραπάνω δήλωση, στη γενικότητα της, αποτυπώνει ευσεβείς πόθους, τους ευσεβείς πόθους ότι μια νέα μέθοδος μπορεί να αλλάξει τα παλιά μυαλά των ανθρώπων. Φοβάμαι όμως πως ό,τιδήποτε νέο κι αν υπάρξει, εάν οι άνθρωποι το αντιμεωπίσουν με την παλαιά νοοτροπία, τότε μάλλον θα το καταστρέψουν ή στην καλύτερη περίπτωση θα του στερήσουν τη νεωτερικότητα του.

IV. Αρχικά, προσέλαβε θρησκευτικές διαστάσεις. Οι "κακοί" έπρεπε να τιμωρηθούν. Και ως "κακοί" υποβολιμιαία νοήθηκαν οι καροτοκυνηγούντες, οι οποίοι ναι μεν έκαναν τα λάθη τους, αλλά ακόμη και σε συνθήκες δευτέρας παρουσίας, δεν θα μπορούσαν ούτε να παραστήσουν πειστικά το "απόλυτο κακό". Λίγη σημασία όμως έχει τι μπορούν και τι δεν μπορούν. Το κλειδί πάντα ήταν στην πλύση εγκεφάλου. Όσο όμως και να πλένεις έναν εγκέφαλο που λειτουργεί, αργά ή γρήγορα, βγαίνει από το πλυντήριο και αποφασίζει να σταματήσει να παριστάνει το γαργιασμένο σώβρακο και να κάνει αυτό για το οποίο υπάρχει : να σκέφτεται. Και τότε τα πράγματα ζορίζουν και στα ζόρια χρειάζονται ζόρικες λύσεις. Ο καλύτερος τρόπος για να εμποδίσεις τις σκέψεις είναι να τις σκοτώσεις στη γέννα, χρησιμοποιώντας το φόβο. Κανένας φοβισμένος δεν σκέφεται, ή τουλάχιστον δεν σκέφτεται καθαρά. Φορτωθήκαμε λοιπόν το προπατορικό αμάρτημα (35 χρόνια καρότου), άρα θα τιμωρηθούμε σκληρά και παραδειγματικά. Η θρησκεία μας έμαθε άλλωστε ότι πρέπει στωικά να υποστούμε την τιμωρία, όσο και αν την φοβόμαστε. Και πρέπει να την φοβόμαστε, διότι θα είναι αμείλικτη. Και ημέρα της Κρίσεως ήρθε και εμείς εμφανιζόμαστε ταπεινωμένοι και φοβισμένοι. 

V. Άκουγα για μεγαλεπίβολα σχέδια, αλλά και για συνωμοτικά πλάνα, και πάντα αναρωτιόμουν με ποιον ακριβώς τρόπο "στρατεύονται" οι άνθρωποι, οι οποίοι σε αρκετές περιπτώσεις αριθμούνται σε εκατοντάδες και χιλιάδες,  υπό την έννοια της κοινής εργασίας και συνεργασίας. Η αυτονόητη απάντηση είναι το κίνητρο. Ως κίνητρο μπορούμε να ορίσουμε το βραχυ-μεσο-μακροπρόθεσμο συμφέρον ενός συγκεκριμένου ανθρώπου, υπό συγκεκριμένες συνθήκες και σε συγκεκριμένο χρόνο. Και φυσικά δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι τα κίνητρα επηρεάζονται από τις προσωπικές μας θεωρήσεις, αντιλήψεις, ηθικές δεσμεύσεις. Το κίνητρο, παρότι είμαι πεπεισμένη ότι είναι η σωστή απάντηση, πάντα μου άφηνε απορίες, στις περιπτώσεις που το επιτελούμενο "έργο" δεν είχε θετικό πρόσημο. Πως, με ποιον τρόπο πείθεται ένας άνθρωπος να συμμετάσχει σε κάτι που φαίνεται να είναι αρνητικό, κακό, ή ακόμη και όταν ο ίδιος ο συμμέτοχος το θεωρεί κακό; Και σε ένα ακόμη δυσκολότερο σενάριο, πως λειτουργεί το κίνητρο για έναν συμμετέχοντα, που βρίσκεται, ως εκ της θέσεως και του βαθμού συμμετοχής του, μακριά  από τις ωφέλειες του "έργου"; Τότε αντιλήφθηκα το λάθος και την παγίδα του ερωτήματος που έθετα στον εαυτό μου. Κίνητρο για κάποιον άνθρωπο δεν είναι απαραίτητα οι ωφέλειες που θα αποκομίσει από την ολοκλήρωση του "έργου". Κίνητρο για έναν άνθρωπο μπορεί να  οι ωφέλειες που θα αποκομίσει από τη συμμετοχή του (και μόνο) στην συλλογική προσπάθεια για την ολοκλήρωση του "έργου", ακόμη κι αν από το "έργο" καθ' εαυτό δεν έχει να προσδοκά ατομικά καμία ωφέλεια.

Ένα καλό βιβλίο

Ένα καλό βιβλίο είναι μια δραστική ουσία. Μπαίνει από τα μάτια, φτάνει στον εγκέφαλο και καταλήγει στη ροή του αίματος. Από εκεί, οι λέξεις, τα συναισθήματα, οι εικόνες κατακλύζουν το σώμα σου. Κυλούν μέσα σου και σε κυριεύουν. Σκέφτεσαι σαν το συγγραφέα, σκέφτεσαι αυτά που θέλει ο συγγραφέας. 

Ένα καλό βιβλίο σου δείχνει αυτά που έχεις ήδη δει, αλλά ποτέ δεν πρόσεξες. Βλέπεις περασμένες ζωές σου, που κράτησαν μια στιγμή ή χρόνια. Αλλά πλέον κοιτάς με προσοχή. Διαβάζεις τις σκέψεις σου, ακούς τις εικόνες και γεύεσαι τα συναισθήματα. Τα βλέπεις όλα ξανά, αλλιώς ή για πρώτη φορά. 

Η μια σελίδα μετά την άλλη σε απομακρύνουν από τη ζωή που ζεις, τώρα, αυτή την ημέρα, αυτή την ώρα. Σε τραβούν μακριά και σου δείχνουν τη δίνη, προς την οποία τρέχεις με όση δύναμη έχουν τα μάτια σου και το μυαλό σου, ενώ καταβροχθίζεις τις λέξεις. 

Ένα καλό βιβλίο ποτέ δεν επιλέγεις να σταματήσεις να το διαβάζεις. Σε αναγκάζουν. Οι προσταγές της ζωής που ζεις εκείνη την ημέρα, εκείνη την ώρα, αργά ή γρήγορα θα απαιτήσουν να κλείσεις το βιβλίο. Και θα το κάνεις, αλλά μόνο μέχρι να βρεις την ευκαιρία να το ξανανοίξεις. Δεν ξεφεύγεις από την επήρεια του. Κυλάει μέσα σου, το σκέφτεσαι, το νιώθεις, το αποζητάς. Τα κύματα της πραγματικότητας σε σκεπάζουν το ένα μετά το άλλο, και κάθε φορά παίρνουν από πάνω σου ένα μικρό κομμάτι της παραζάλης, ποτέ όμως ολόκληρη.

Ένα καλό βιβλίο θα σε καλεί ξανά και ξανά και εσύ θα το συναντάς ξανά και ξανά, μέχρι να συναντήσετε το θάνατο μαζί. Μικρό και άδοξο, όπως πρέπει σε ένα καλό βιβλίο. Να πέσετε μαζί με δύναμη πάνω στην τελευταία λέξη. Ένας θάνατος σε περιμένει στο τέλος κάθε καλού βιβλίου και θα είσαι τυχερός να τον ζήσεις. 

Η νομιμότητα του αδιεξόδου

Κατά τη συζήτηση της πρότασης σύστασης προανακριτικής επιτροπής στη Βουλή, προχθές, ο Βενιζέλος ευθαρσώς δήλωσε ότι διατηρεί αντίγραφα δημοσίων - και ίσως και απορρήτων - εγγράφων στο σπίτι του. Μια τέτοια δήλωση, μόνο πανικό μπορεί να προδίδει, στο μέτρο που η εν λόγω πράξη κινείται στις παρυφές της νομιμότητας, αλλά έγινε επίληση της προκειμένου να καταδειχθεί ότι άλλη πράξη - αυτή της αντιγραφής και διατήρησης αντίγραφου της λίστας Λαγκάρντ - δεν είναι τόσο επιλήψιμη όσο φέρεται να είναι. Γιατί όμως ο Βενιζέλος διακατέχεται από τέτοιο πανικό; Μια εκδοχή είναι ότι η παραπομπή του σε προανακριτική επιτροπή αναπόφευκτα θα έφερνε στο φως και άλλα επιβαρυντικά για τον ίδιο στοιχεία. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι η παραπομπή του σε προανακριτική επιτροπή θα τραυμάτιζε, ίσως ανεπανόρθωτα, την εικόνα της συγκυβέρνσης στην οποία συμμετέχει. Όποια από τις παραπάνω και αν είναι η αληθινή, λίγω σημασία έχει, υπό την έννοια ότι και οι δύο αυτές εκδοχές δείχνουν την προσπάθεια να αποφευχθεί ένα αποτέλεσμα, για ιδιοτελείς σκοπούς. Όπως λίγη σημασία έχει και ως προς το γεγονός ότι για να αποφευχθεί θα έπρεπε οι βουλευτές της συγκυβέρνησης να απόσχουν από την υπερψήφιση της προτάσεως παραπομπής του Βενιζέλου. Ο πανικός του λοιπόν είχε περισσότερο να κάνει με το εάν οι βουλευτές θα μπορούσαν να τηρήσουν την κομματική γραμμή, άσχετα από τις προσωπικές πεποιθήσεις τους. Δηλαδή εάν κάποιοι βουλευτές θα ψήφιζαν με τρόπο ευθέως αντίθετο προς τη συνείδηση τους και το Σύνταγμα.

Από την άλλη πλευρά, τους τελευταίους μήνες το νομοθετικό έργο παράγεται κατά κύριο λόγο με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, οι οποίες, για το τυπικό, μεταγενέστερα κυρώνονται από το νομοθετικό σώμα, δηλαδή τη Βουλή. Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου είναι ένα εργαλείο, το οποίο παρέχεται προκειμένου να καθίσταται εφικτή η νομοθετική κάλυψη σε περιόδους ή υπό συνθήκες που άλλως δεν θα ήταν εφικτή. Ουδόλως, όμως είναι ο τυπικός, νόμιμος και νομότυπος τρόπος παραγωγής νομοθετικού έργου.

Από την άλλη πλευρά, και εκείνα τα λίγα νομοσχέδια, που δεν αναλώνονται στην ψήφιση - έγκριση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου και φέρονται προς ψήφιση στη Βουλή, συνήθως έρχονται με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, δηλαδή με μικρότερο χρόνο συζήτησης. Και τελικά όλα τα νομοσχέδια (υπερ)ψηφίζονται με βάση και γνώμονα την κομματική πειθαρχία των κομμάτων της συγκυβέρνησης. 

Κάπως έτσι λοιπόν παράγεται σήμερα η νομοθεσία στην Ελλάδα. Σίγουρα είναι - οριακά - νομότυπη, στο μέτρο που έχει τηρηθεί η προβλεπόμενη διαδικασία, αλλά είναι εν τέλει νόμιμη; Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι ούτε τα δικαστήρια έχουν δικαίωμα να ελέγξουν αυτό το σκέλος, παρά μόνο στο μέτρο της συνταγματικής αντίφασης. Κι αν τελικά, σήμερα στην Ελλάδα, έχουμε μόνο νομότυπους και όχι νόμιμους νόμους, οι πολίτες συνεχίζουμε να υπέχουμε υποχρέωση τήρησής τους; 

Το σημαντικότερο όμως ερώτημα ανακύπτει σε σχέση με το τι είναι τελικά η νομιμότητα; Η συμμόρφωση με τους νόμους, θα ήταν μια πρώτη απάντηση. Στην περίπτωση όμως που υπάρχουν - αν μη τι άλλο - αμφιβολίες ως προς τη νομιμότητα των νόμων, πως ακριβώς μπορούμε να μιλάμε για νομιμότητα που προκύπτει από τη συμμόρφωση προς αυτούς. Αν αύριο γίνει νόμος - με τη νόμιμη διαδικασία, ήτοι νομότυπα - ότι αντί για καλημέρα, θα είμαστε υποχρεωμένοι να λέμε "άντε γαμήσου", θα σπεύσουμε να συμμορφωθούμε αδιαμαρτύρητα ; Κι αν όχι, θα έχουμε πάψει να είμαστα νόμιμοι ή νομιμόφρονες;

Μήπως τελικά έχουμε καταλήξει να τηρούμε τα προσχήματα και όχι τους νόμους; Μήπως τελικά η γυναίκα του Καίσαρα δεν είναι τίμια, αλλά καταβάλει δεινές προσπάθειες να δείχνει τέτοια; Μήπως τελικά η νομιμότητα που προέρχεται από αμφισβητούμενης νομιμότητας νόμους είναι η ταφόπλακα κάτω από την οποία τα σκουλήκια κάνουν πάρτυ στο εν αποσύνθεση σώμα της κοινωνίας;